Ondernemingen en hun bestuurders leggen de begrippen regelgeving, verantwoording en toezicht niet altijd uit zoals oorspronkelijk is bedoeld. Uit ontwetendheid is kwalijk, maar uit eigenbelang verwerpelijk. Bij fraude is immers sprake van crimineel gedrag. Hoe kunt u zich er in uw onderneming tegen wapenen?
‘Pecunia non olet’ (geld stinkt niet) zei keizer Vespasianus als hij het had over de belasting op de openbare privaten. Veel bestrijders van financiële fraude hadden liever gewild dat geld wel stonk en daarmee een afweermechanisme zou zijn tegen criminelen. Helaas, hoe je het wendt of keert: geld is zeer aantrekkelijk voor de mensheid in het algemeen, maar in het bijzonder voor mensen met criminele gedachten.
Voor de duidelijkheid lichten we enkele veelvoorkomende termen en begrippen in dit kader toe:
– Criminaliteit is het begaan van misdaden, er wordt een strafbaar feit gepleegd.
– Een misdaad (dit woord komt overigens in de Nederlandse strafwetgeving niet voor) is een zedelijk (ethisch) slechte daad.
– Fraude (ook een woord dat in ons strafrecht ontbreekt) is een opzettelijke handeling waarbij misleiding wordt gebruikt om een onrechtmatig/onwettig voordeel te behalen.
– Financiële fraude is het op onrechtmatige wijze verkrijgen van geld en waarden.
– Een misdrijf is een strafbaar feit van ernstige aard. Ook zonder kennis van wetgeving moet men begrijpen dat de handeling strafbaar is.
– Misleiding is het opzettelijk geven van onjuiste of onvolledige informatie, waardoor de besluitvorming van de informatieontvanger negatief wordt beïnvloed.
In dit artikel bedoelen we financiële fraude als we het over fraude hebben.
Vorm en oorzaken
De vorm waarin fraude kan voorkomen, is uitgebreid: belastingfraude, fraude op het gebied van subsidies, verzekeringen, milieu, vermogen, declaraties, (magazijn)goederen, computer, administratie/jaarrekening enzovoort. Weliswaar biedt het Wetboek van Strafrecht handvatten om fraude aan te pakken in de vorm van artikelen aangaande oplichting, omkoping, valsheid in geschrifte, bedrog, bedrieglijke bankbreuk, witwassen enzovoort, maar omdat de pakkans in het algemeen laag is, de straffen niet als zwaar worden ervaren en omdat Justitie prioriteiten moet stellen, zal fraude altijd voorkomen.
De oorzaken van fraude zijn ook zeer divers. Soms wordt het mensen makkelijk gemaakt bijvoorbeeld omdat de ‘top’ het slechte voorbeeld geeft of omdat interne controlemaatregelen ontbreken of misschien wel aanwezig zijn, maar controle op de naleving is er niet. Indien medewerkers weten dat de ‘top’ onterecht declaraties indient en/of goederen meeneemt die niet worden geadministreerd, is dit het voorbeeldgedrag dat het meest schadelijk is voor een onderneming, door het effect van uitstraling. Het komt zelfs voor dat de hele cultuur in een onderneming slecht en negatief is. Men heeft geen respect voor elkaar en voor de eigendommen van de onderneming, men is niet loyaal naar de onderneming toe en mensen blijken niet (meer) integer te zijn. Wat meespeelt is een geringe pakkans, lage sancties en een geringe aandacht van Justitie. Uit deze omschrijving blijkt dat fraude kan worden gepleegd door de man op de werkvloer, door de directie (deze laatste groep heeft de beste mogelijkheden…) en door de onderneming op zich. Directiefraude (evenals fraude door de man op de werkvloer trouwens) heeft als drijfveer het eigenbelang, de organisatiecriminaliteit heeft als drijfveer het ondernemingsbelang – met als einduitkomst eigenbelang.
Praktijkvoorbeeld
Bij organisatiecriminaliteit neemt men zelfs doden voor lief op grond van calculaties die een ‘bedrijfseconomische’ achtergrond hebben……
De Ford Pinto
In de jaren zestig van de vorige eeuw had Lee Iacocca, de CEO van Ford, een auto (de Pinto) laten ontwerpen met extreem scherpe ontwerpeisen: de ontwikkelingstijd mocht hooguit 25 maanden zijn in plaats van de gebruikelijke 43 maanden, het gewicht mocht niet meer dan 2000 pounds zijn en de kostprijs mocht geen cent meer bedragen dan 2000 dollar. Elke aanpassing die een van deze drie eisen in gevaar bracht, werd bij voorbaat geweigerd. Ontwerpers van de auto gaven aan dat met de vereiste<
