Integriteit binnen de onderneming is een onderwerp dat momenteel hoog op de agenda staat van veel managers, supervisors, controlerende organen en wetgevers. Hoewel de kredietcrisis te complex is om aan één oorzaak toe te schrijven, is gebrek aan integriteit wel een belangrijke factor geweest in het ontstaan van een dergelijke recessie. Dit gebrek is echter niet te wijten aan het falen van een klein aantal hooggeplaatste individuen, maar vooral aan het bestaan van een defect systeem dat in stand wordt gehouden door alle lagen van het bedrijfsleven.
Tekst: Hugo Louter (LionesBeyond Rules: Integrity as the basis of sustainable business success laat Deloitte een aantal vooraanstaande Nederlandse CFO’s en toezichthouders, uitgebreid aan het woord over het gebrek aan integriteit in het bedrijfsleven en hoe dit probleem kan worden opgelost.
Regels geen alternatief voor integriteit
Regels, toezicht en gedragscodes zijn onmisbaar voor het voeren van verantwoordelijk beleid. Toch zijn deze maatregelen geen alternatief voor persoonlijke integriteit. Hoewel ze eruit voortkomen, zijn de regels niet voldoende om heersende fatsoensnormen af te dwingen. De meeste geïnterviewden, waaronder Wim Kok, Hans Hoogervorst en Morris Tabaksblat, gaven aan dat deze regels vooral werken als stimulans voor de persoonlijke integriteit, die dus nog altijd het belangrijkst blijft. Desondanks is een integer beleid geen garantie voor integere werknemers; het succes ervan staat of valt bij de houding van het individu.
Bedrijfsintegriteit
Naast persoonlijke integriteit bestaat er ook zoiets als bedrijfsintegriteit. Bedrijfsintegriteit komt volgens de ondervraagden voornamelijk tot uiting in de mate van openheid en transparantie die de onderneming hanteert. Hier moet wel de kanttekening bij worden geplaatst dat openheid niet betekent dat alles per definitie openbaar gemaakt moet worden; in sommige gevallen is het zowel zakelijk als politiek gezien beter als de nieuwsgierigheid van het publiek niet wordt gevoed en alleen diegenen die daadwerkelijk baat hebben bij de informatie hier toegang toe krijgen. Het grote publiek spiegelt bedrijfsintegriteit echter ook aan persoonlijke integriteit; het waarden- en normendebat wordt daarom ook binnen bedrijven gevoerd. Wim Kok (Shell, KLM, ING) benadrukt dat het met integriteit leiden van een bedrijf van het grootste belang is. Immers, zowel mensen binnen als buiten het bedrijf zullen hun oordeel over het bedrijf vellen op basis van hoe goed dit gebeurt.
Principes
Er moeten duidelijkere regels komen over de eisen die aan (de integriteit van) bedrijven worden gesteld. De gewenste invulling hiervan verschilt echter nogal van persoon tot persoon. Kathy Baker (Kluwer) benadrukt het belang van een objectieve niet-cultuurgebonden standaard die strak gehandhaafd moet worden. Het idee daarachter is vrijheid te creëren door het proces in te bedden in regels. Integriteit is volgens Tabaksblat niets anders dan het afgesproken doel bereiken op de afgesproken manier en bovendien een marketing tool.
Invloed van topmensen
Bijna alle geïnterviewden benadrukken hoe belangrijk het is dat de hooggeplaatste werknemers het goede voorbeeld geven. Zij moeten laten zien welk gedrag wel en niet geaccepteerd wordt en duidelijk maken wat de eisen zijn waar werknemers zich aan moet houden en waar ze op beoordeeld worden. Dit is niet altijd gemakkelijk. Zeker met het oog op de druk waar topmensen onder staan, vergt het bewaren van integriteit en het geven van het goede voorbeeld een sterke ruggengraat. Op het gebied van integriteit heeft vooral de CFO een zeer belangrijke rol aangezien de CFO het overzicht heeft over de bedrijfsrapportages (ook de niet-financiële). Hans Hoogervorst benadrukt dat CFO’s integriteit vooral niet moeten beschouwen als noodzakelijk kwaad, maar als onderdeel van de kernwaarden van het bedrijf, die bovendien op lange termijn een positieve invloed hebben op de mate van succes.
Het gevaar van zelfoverschatting
Zelfoverschatting is één van de grootste gevaren waaraan CEO’s worden blootgesteld. Bij een gebrek aan tegenspraak is de kans groot dat een CEO na verloop van tijd contact met de realiteit verliest en ongenuanceerd en zonder zelfkritiek te werk gaat. Daarom is het van groot belang voor het intact houden van zowel de persoonlijke integriteit van de bestuursleden (en dan met name de CEO) als de bedrijfsintegriteit dat alle lagen van de onderneming bijdragen aan een kritische cultuur waarin een gevoel van onoverwinnelijkheid heerst. Er is wel ruimte voor ego’s, maar dan wel binnen de marges van een zelfregulerend en zelfkritisch systeem.
Oorzaak van de crisis
Er kan geen twijfel over ontstaan dat de crisis, in elk geval gedeeltelijk, ontstaan is door een gebrek aan integriteit binnen de bedrijfsculturen. De geïnterviewden laten, in het licht van de crisis, hun licht schijnen over flagrant immoreel hoge bonussen. Kees Storm (KLM) vindt bijvoorbeeld dat sommige beloningen in Amerika zo buitenproportioneel hoog zijn dat je die werknemers niet kunt respecteren. Hans Hoogervorst (AFM) is verbaasd dat het financiële systeem zo heeft kunnen ontsporen en wijt dit aan een gebrek aan integriteit. De manier waarop met geld van cliënten is omgegaan door bedrijven heeft daar volgens hem aan bijgedragen, hoewel hij benadrukt dat er geen sprake is van gebrekkige individuele integriteit, maar een collectief falend systeem. Morris Tabaksblat spreekt schande van de bedrijfscultuur waarbij alleen op basis van kwantiteit bonussen werden uitgekeerd, hetgeen volgens hem verkopers ertoe heeft gebracht producten te verkopen die ze zelf niet eens begrepen.
Geleerde lessen
De huidige wetgeving en systemen van reguleren voldoen niet langer. Er zal internationale samenwerking gezocht moeten worden tussen financiële instellingen, met een belangrijke rol voor het Internationaal Monetair Fonds. Gezamenlijk zullen zij, zoals na de beurskrach in 1929, een zelfregulerend systeem moeten instellen. Het is van het grootste belang dat de overheid dit niet doet, omdat ondernemen daardoor alleen maar meer onderhevig zal worden aan regels en daarmee ondoorzichtiger. Ook de bonuscultuur moet op de schop. Hans Hoogervorst haalt het voorbeeld aan van een bedrijf dat meer dan 50 procent van de winst uitkeert aan bonussen. Volgens hem verspeelt dat bedrijf op die manier niet alleen de mogelijk benodigde buffer voor toekomstig zwaar weer, maar beloont ook risicovol ondernemen, en daarmee korte-termijndenken, onder haar werknemers. Dit nu is de instelling waar de wereld graag vanaf wil.
* * *
Kluwer Research Base
Het onderzoek van Deloitte (inclusief interviews) is hier te vinden in de Kluwer Research Base. In deze databank vindt u diverse voor financials relevante onderzoeken, veelal gratis!
Controller, recessie en nieuwe prioriteiten: Nationale Controllersdag 18 juni
Over het onderwerp integriteit, toezicht, rol van de financiële functie en herpriotering kunt u diverse interessante plenaire sessies volgen tijden het congres de Nationale Controllersdag op 18 juni. Ook is er een keur een parellelle sessies met workshops, discussies of vakinhoudelijke verdieping. Enkele sprekers zijn Robert S. Kaplan (Harvard, grondlegger balance scorecard), Jeroen Smit (auteur bestsellers ‘De prooi’ en ‘Het drama Ahold’), Jaap Koelewijn (Nyenrode), Bert Savonije (ASML) en Klaas Wagenaar (KPMG).
Filevrij 10.30-18.45 uur met gratis buffet, ’t Spant Bussum. PE-punten: 5. Korting voor abonnees financiële vaktijdschriften Kluwer, leden VFC en SRAC en oud-congresdeelnemers.
Meer informatie en/of aanmelden: klik hier.
