De kredietcrisis heeft er diep ingehakt in de pensioensector. De fors gedaalde rente en een instabiele financiële markt zijn een gifcocktail gebleken voor veel pensioenfondsen. Berichten over teruglopende dekkingsgraden en het onvermogen van fondsen om de pensioenen te indexeren, doen de situatie alarmerend overkomen. Toch is het verstandig om voorbij de paniek te kijken naar oplossingen voor de lange termijn.
Tekst: Hugo Louter, Liones
Gedegen risicomanagementbeleid kan problemen van een dergelijke omvang helpen voorkomen, zo blijkt uit het KPMG-rapport De Pensioenwereld in 2009. Dit rapport gaat in op recente ontwikkelingen in de pensioenwereld en biedt een handleiding voor pensioenfondsen die orde op zaken willen stellen.
Fraudebeheersing
Een probleem dat weliswaar omvangrijk is maar ook in grote mate kan worden ingeperkt, is het probleem van fraude. Toch schort het in veel gevallen nog aan de hoeveelheid en effectiviteit van beperkende maatregelen. Van de ondervraagde bestuurders van pensioenfondsen zegt zeven procent dat de gedragscode de enige fraudebeperkende maatregel is binnen het bedrijf. Hoewel niet alles in regels kan worden gevat, is de ontwikkeling van een integraal fraudebeheerssysteem een belangrijke stap in het managen van fraudepreventie. Pensioenfondsen krijgen te maken met zeer uiteenlopende vormen van fraude, die samenhangen met frauderisico’s op zowel organisatieniveau als procesniveau. Zo kunnen complexe organisatie- en beleggingsstructuren, waarin veel bedrijfsprocessen zijn uitbesteed en er veel kasverkeer plaatsvindt vanaf een groot aantal bankrekeningen, de ondoorzichtigheid van de organisatie vergroten. Hierdoor kan makkelijker fraude worden gepleegd. Het in kaart brengen van de risico’s en zwakke plekken is een eerste en belangrijke stap in fraudepreventie.
Integrale aanpak
Door de vele vormen van fraude zijn taken en verantwoordelijkheden binnen de organisatie bovendien vaak te versnipperd om een effectief en efficiënt beeld te geven van de situatie. Taken die zijn gericht op fraudepreventie zijn verspreid over een groot aantal afdelingen, waaroden Compliance, HR en Risk Management. Om tot een effectief beleid te komen dat in lijn ligt met de doelstellingen is een integrale aanpak noodzakelijk, die zowel praktisch als geïntegreerd is. Hierbij is het ook van groot belang dat er voldoende toezicht plaatsvindt op de praktijken van eventuele uitvoeringsorganisaties die het vermogensbeheer en de pensioenadministratie in beheer hebben; het pensioenfonds is immers te allen tijde eindverantwoordelijk voor de risico’s die gepaard gaan met uitbesteding. Voor de uitvoeringsorganisatie betekent dit dat zij verantwoording moeten kunnen afleggen over de beheersing van risico’s op het gebied van fraude en integriteit.
Risicomanagement
Uiteraard moeten niet alleen frauderisico’s in kaart worden gebracht. Ook op zoveel andere gebieden loopt een pensioenfonds aanzienlijke risico’s, niet in het minst door het beleggingsaspect. Het maken van een risicoanalyse is daarom een onmisbaar onderdeel van een effectief beleid, maar het is natuurlijk alleen zinvol als er concrete maatregelen worden genomen op basis van deze analyse. Dat dit in veel gevallen nog niet gebeurt, blijkt uit de cijfers van KPMG. Slechts 23 procent van de pensioenfondsen heeft het risicomanagement volledig op orde; driekwart zegt het risicomanagement ‘redelijk’ op orde te hebben en 81 procent geeft aan het risicomanagementbeleid niet specifiek bij een bestuurslid te hebben belegd, maar bij een ander orgaan. Een risicoanalyse vormt een goede basis om risicomanagement verder te verankeren in de organisatie van een pensioenfonds, maar om dit te bereiken dient wel een aantal aspecten onder de loep te worden genomen, waaronder risk governance, infrastructuur en risicorapportage.
Governance, infrastructuur en rapportage
Het eerste aspect, risk governance, heeft te maken met de inrichting van de risicobeheersstructuur. Dit begint met het opstellen en concreet vastleggen van kaders, die vervolgens worden uiteengezet in doelstellingen, risicohouding en risicobudget. Binnen deze kaders kan vervolgens de risicobeheersstructuur worden ingericht. De infrastructuur – de combinatie van informatievoorziening, systemen en risicobeheersende modellen – kan hier vervolgens op worden toegespitst. Zoals gezegd hebben veel pensioenfondsen dit gedeelte van hun risicomanagement uitbesteed. Toch is het van groot belang dat er een verantwoordelijke is binnen het bestuur die erop toeziet dat zowel de modellen als de data die de uitvoeringsorganisatie gebruikt om risico’s te meten, accuraat zijn. De overgrote meerderheid (93 procent) van de ondervraagden geeft echter aan blind te vertrouwen op de informatie van de uitvoerende partij bij de risicobeoordeling. Om tegenwicht te bieden aan deze onwenselijke situatie, hanteert het pensioenfonds zelf idealiter ook een rapportagebeleid omtrent de risico’s. Een uitgebreide risicorapportage kan ook worden gebruikt voor de communicatie naar de toezichthouder, auditcommissie en andere stakeholders.
Compliance
Sinds 1 januari 2007 staan pensioenfondsen onder toezicht van de AFM (Autoriteit Financiële Markten). Deze ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat ‘compliance’ weer hoog op de agenda is komen te staan. Van de ondervraagde bestuursleden geeft 90 procent aan dat zij op de hoogte zijn van de compliancerisico’s die het pensioenfonds loopt. Van dit percentage gaf echter meer dan de helft aan langer dan een half jaar geleden voor het laatst de compliancerisico’s in kaart te hebben gebracht, en voor zeventien procent was dit zelfs nog helemaal niet gedaan. Deze groep doet er verstandig aan om op korte termijn alsnog de risico’s te bestuderen, zeker gezien het feit dat de AFM streng gaat toezien op de mate van verstrekking en begrijpelijkheid van informatie door pensioenfondsen. Dat dit nodig is blijkt wel uit het feit dat 70 procent aangeeft moeite te hebben met het transparant communiceren van informatie. IJkpunt voor de AFM is het pensioenregister op 1 januari 2011. Pensioenfondsen hebben dus tot die datum de tijd om de open compliancenormen in hun organisatie te integreren; op papier, maar ook, belangrijker nog, in het bewustzijn van de bestuursleden en werknemers.
Tip: Kluwer Research Base
U vindt dit onderzoek hier in de Kluwer Research Base (of zoek op trefwoord ‘pensioenwereld’). In deze databank vindt u nog meer interessante, voor financials relevante onderzoeken, vaak gratis.
