De aard van accountantscontroles is ‘dynamisch en organisch’, ongeacht factoren als land, accountantsfirma of sector (Nederlandse gemeenten en Europese beursgenoteerde bedrijven). Dit concludeert Joost van Buuren in zijn dissertatie On the Nature of Auditing: The Audit Partner Effect, waarmee hij in mei jongstleden aan Nyenrode University promoveerde. Deze studie laat zien dat de kwaliteit van accountantscontroles bepaald wordt door de mens met zijn menselijke capaciteiten en gedrag. Dit maakt de aard van de audits ‘dynamisch en organisch’. Verschillen in controlekwaliteit zijn toe te schrijven aan individuele kwaliteiten van accountantpartners en ook aan de verschillende strategische keuzes die zij maken op basis van hun persoonlijke ondernemersplan.
Tekst: Hugo Louter (Liones)
Het proefschrift van Van Buuren gaat over het karakter van accountantscontroles. Is een accountantscontrole in essentie ‘statisch en mechanisch’ of juist het tegenovergestelde: ‘dynamisch en organisch’? Als accountantscontroles als ‘statisch en mechanisch’ beschouwd kunnen worden, impliceert dit dat er standaard controleoplossingen beschikbaar zijn, die eenvormig door accountantpartners kunnen worden toegepast. Verder suggereert een ‘statische en mechanische’ accountantscontrole dat accountantsfirma’s de controlekwaliteit in hoge mate kunnen waarborgen door interne beheersprocessen en een intern toezichtapparaat. Bij een ‘statische en mechanische’ accountantscontrole is het waarschijnlijk dat de grootte van de accountantsfirma in belangrijke mate samenhangt met de geleverde controlekwaliteit. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat deze factoren (grootte van de accountantsfirma, goede interne processen en adequaat intern toezciht) betrouwbare indicatoren zijn voor de gebruikers van de jaarrekening om de mate van geleverde controlekwaliteit te beoordelen.
Onderzoeksvraag
Als accountantscontroles als ‘dynamisch en organisch’ te typeren zijn, dan suggereert dit dat geen eenvormige standaard controleoplossingen beschikbaar zijn en dat de mate van geleverde controlekwaliteit afhankelijk is van de capaciteiten, motivatie en de inzet van de individuele accountantpartner en de controleteams. In deze studie worden twee fundamentele vragen gesteld. Ten eerste: Zijn de verschillen in controlekwaliteit tussen accountantpartners van belang? Ten tweede: Zijn de verschillen in controlekwaliteit te verklaren door strategische keuzes die accountantpartners maken op basis van hun persoonlijke ondernemersplan? Als het antwoord op beide vragen ja is, is de essentie van accountantscontrole ‘dynamisch en organisch’.
Aanpak
Het ijkpunt voor controlekwaliteit is in deze studie de mate waarin de jaarrekening voor de gebruikers voldoende relevante informatie bevat om hun economische beslissingen op te baseren. Om de validiteit van de resultaten te waarborgen, is het kwantitatieve onderzoek uitgevoerd met gegevens van 378 Nederlandse gemeenten (periode 1999-2005) en 743 Europese beursgenoteerde bedrijven (periode 1997-2005). De hierna beschreven resultaten zijn representatief voor beide onderzoekspopulaties.
Homogeniteit
Om vast te stellen of verschillen in controlekwaliteit tussen accountantpartners van belang zijn, heeft de onderzoeker geanalyseerd of de grote accountantsfirma’s –als veronderstelde uniforme groep met hoge controlekwaliteit – een homogene controlekwaliteit leveren. De resultaten laten zien dat er sprake is van statistisch significante verschillen in controlekwaliteit tussen de grote accountantskantoren. Deze resultaten impliceren dat de grootte van de accountantsfirma niet doorslaggevend is voor controlekwaliteit. Om te onderzoeken of deze verschillen in controlekwaliteit te verklaren zijn door de kwaliteitsverschillen in de interne beheersing en het interne toezichtapparaat, is onderzocht wat de mate van homogeniteit in controlekwaliteit is binnen de accountantsfirma’s. De resultaten suggereren dat 23 procent (Nederlandse gemeenten) tot 49 procent (Europese beursgenoteerde bedrijven) van de accountantpartners een controlekwaliteit leveren die statistisch significant afwijkt van de gemiddelde controlekwaliteit van de accountantsfirma. Deze bevindingen maken duidelijk dat we er niet zo maar vanuit mogen gaan dat de grote accountantsfirma’s erg succesvol zijn in het bewaken van de controlekwaliteit. Integendeel, de gemiddelde geleverde controlekwaliteit door een accountantsfirma is de optelsom van de geleverde controlekwaliteit van de individuele accountantpartners.
Ondernemingsplan</B>
De tweede vraag gaat over de mate waarin het persoonlijke ondernemingsplan van de accountantpartner de controlekwaliteit systematisch beïnvloedt. Van Buuren veronderstelt dat accountantpartners een persoonlijk ondernemersplan ontwikkelen om de hoge concurrentiedruk op de accountantsmarkt te overleven en om de omzet- en winstdoelstellingen van de accountantsfirma te realiseren. Daarbij omschrijft hij drie primaire ondernemersstrategieën, die resulteren in drie accountantpartner archetypen, namelijk de liberale, kwaliteits- en de conservatieve accountantpartner.
Type accountant
De liberale accountantpartner specialiseert zich in het controleren van jaarrekeningen met een relatief hoog risico profiel. De liberale accountant declareert daarvoor de relatief hoogste controlekosten om in staat te zijn het controlerisico op aanvaardbaar laag niveau te houden. De kwaliteitsaccountant wordt verondersteld te streven naar maximaal gebruikersnut van de jaarrekening en declareert relatief hoge controlekosten om de controlekwaliteit te borgen. De conservatieve accountantpartner specialiseert zich daarentegen in relatief goedkope controles door de risico’s in de jaarrekening zoveel mogelijk te (laten) minimaliseren. Daardoor kan de conservatieve accountantpartner relatief lage controlekosten in rekening brengen en toch voldoen aan de omzet- en winstdoelstellingen van de accountantsfirma’s.
Doorslaggevende factoren
Van Buuren veronderstelt dat de mate waarin de accountantpartner succesvol is in het behalen van zijn ondernemersplan –en zijn daarmee samenhangende commerciële succes– mede afhankelijk is van de vaktechnische en communicatieve capaciteiten van de accountantpartner. De empirische resultaten ondersteunen het bestaan van de drie accountantpartner archetypen en de bijbehorende ondernemersplannen. De conclusie luidt dan ook dat de kwaliteit van de controle op systematische wijze wordt beïnvloed door het ondernemersplan van de accountantpartner.
* * *
Tip: Kluwer Research Base
U vindt dit onderzoek hier in de Kluwer Research Base (of zoek op trefwoord ‘audit’). In deze databank vindt u nog meer interessante, voor financials relevante onderzoeken, vaak gratis.
