Vanuit koopkrachttechnisch oogpunt lijkt de huidige crisis tot nu toe aardig mee te vallen. In 2010 wordt een lichte afname van de koopkracht verwacht en in 2011 al een herstel. De gemeente-financials uit de benchmark verwachten de echte klap echter pas in 2012.
Ondanks de crisis is de voorspelling dat de koopkracht ná de crisis hoger is dan vóór de crisis. Maar waar vallen de klappen dan? In ieder geval in overheidsland: zo'n 80 miljard euro ter ondersteuning van de financiële sector, 60 miljard voor automatische stabilisatoren en een stimuleringspakketje van 6 miljard. En neemt de overheid geen maatregelen, dan loopt het overheidstekort nog eens met zo'n 30 miljard per jaar op. Hoe dit gigantische tekort te boven te komen? Het kabinet gaat heroverwegen, maar duidelijk is wel dat de gemeenten moeten helpen met een bezuiniging van zo'n 3 miljard op het gemeentefonds, een enorm bedrag. Is dit een reden tot onrust in gemeenteland? ‘Nee, kom maar op', zeggen de gemeente-financials. Hun rol wordt uitdagender. Maar de echte klap wordt pas in 2012 verwacht, zo blijkt het uit het onderzoek.
Daadkracht kabinet
Het beeld dat wordt geschetst in de landelijke media na de miljoenennota is dat het kabinet weinig maatregelen heeft genomen en het voorlopig ook nog niet doet. De oppositie lijkt ondersteund te worden door een grote meerderheid van de bevolking. Uit de peiling in de zaal vindt maar 54 procent van de 206 respondenten dat het kabinet meteen maatregelen had moeten nemen, ten aanzien van de crisis, in de miljoenennota. Een piepkleine overwinning dus voor de oppositie. De gemeentefinancials lijken toch meer daadkracht van het kabinet te zien dan het beeld dat is ontstaan in de landelijke media. De sympathie voor het zittend kabinet groeit meer en meer gedurende het congres. De economie wordt ‘gered' door onze overheidsjongens. En wat vinden de gemeente-financial-heroes? Die zien het opvangen van de crisis als een uitdaging; 66 procent zo blijkt uit de benchmark. Ook het bevriezen van het gemeentefonds 2009-2011 wordt door 51 procent niet als bedreiging ervaren, de respondenten vinden dat het de eigen verantwoordelijkheid juist stimuleert. Maar pas op: 31 procent ziet ‘het bevriezen' als een versterking van de kredietcrisis omdat gemeenten gaan bezuinigen.
Wet TReM
Het Rijk stuurt aan op een pro-actieve rol van overheden in het terugdringen van de tekorten. Een van de sturingsinstrumenten die het Rijk heeft ontwikkeld is de Wet tekortreductie Rijk en Medeoverheden (TReM) die per 1 januari 2011 ingaat. Met de Wet TReM beoogt het kabinet de gemaakte afspraken over het terugdringen van het begrotingstekort wettelijk te verankeren. Kern van de afspraken is dat het kabinet zich, met het intreden van economisch herstel, committeert aan een verbetering van het structurele EMU-saldo met ten minste 0,5 procentpunt bbp per jaar, exclusief eenmalige en tijdelijke maatregelen. De gemeenten zullen hier ook hun steentje aan moeten bijdragen en niet vrijblijvend! Hoe lagere overheden bezig zijn met deze doelstelling wordt sterk in de gaten gehouden. Indien Een pro-actieve houding is dus gewenst. Ondanks dat 68 procent van de gemeente-financials vindt dat hij een actieve, stimulerende en coördinerende rol heeft in het treffen van maatregelen om de crisis te bestrijden, antwoordt een groot deel afwachtend op enkele vragen. Bijvoorbeeld: 46 procent van de respondenten laat het aan het nieuwe college over om de begroting 2011-2014 sluitend te krijgen, tegenover 16 procent van de respondenten die al in 2010 maatregelen nemen en 30 procent die pro-actief met een sluitende begroting voor 2011-2014 aan de slag gaat. Dit sluit aan bij het beeld dat 48 procent van de respondenten de risico's van de crisis moeilijk kan inschatten en kwantificeren, wat enigszins zorgwekkend is, terwijl 40 procent de risico's al aardig in beeld heeft.
Gemeentefonds
De echte klap van de crisis zal volgens 72 procent van de respondenten in de eigen gemeente pas in 2012 en daarna gevoeld worden. 22 procent schat echter in dat de klap vóór 2011 komt. Accres, voor de niet gemeente-experts onder ons, is de groei van het gemeentefonds dat, sinds 1995, gekoppeld is aan de groei van de netto gecorrigeerde rijksuitgaven. Groeien de rijksuitgaven, dan groeit het gemeentefonds mee. Belangrijk voor de gemeente-financials is te weten wat de bandbreedte is. In de mei-circulaire, het cryptogram vanuit het Rijk waarop de financials hun plannen baseren, stond een groot vraagteken voor de jaren 2012 en 2013: te onzeker! Uit vorige laagconjuncturen blijkt ook dat de klap in het accres altijd later volgt. Wat vindt de zaal van de normeringsystematiek? Ruim de helft wil de normeringsystematiek voortzetten, maar wil niet bloeden voor de tekorten die tussentijds bij het rijk zijn opgelopen en een derde wil de systematiek in de huidige vorm voortzetten.
Bezuinigen
Maar wat te doen aan de crisis? Voor 73 procent is de crisis vooral een welkome prikkel om bestaand beleid te heroverwegen. Een legitiem excuus om bijvoorbeeld het accommodatiebeleid weer eens onder de loep te nemen. Is het derde zwembad op dit moment echt nodig? Gaan we het linksom of rechtsom realiseren? Gebruiken we de kaasschaafmethode of doen we aan scenarioplanning? Wordt het een HSL, tram of solex? In ieder geval is de boodschap van de sprekers op het congres duidelijk: de financial moet niet achter de feiten aan gaan lopen. Zowel het Ministerie van Binnenlandse Zaken als de VNG adviseert om alvast te anticiperen op het komende college. Er moet nu al gestart worden met het ontwikkelen van scenario's en het doorgeven van een duidelijk bezuinigingssignaal aan de politieke partijen. De financial moet in de frontlinie meespelen. Volgens de gemeente Doetinchem betekent dat vooral urgentie creëren, voordelen inzichtelijk maken, betrokkenheid tonen en deskundig zijn. Een handige tip die wordt gegeven is de ontwikkeling van een bezuinigingsvisie waarmee politieke partijen zich kunnen profileren. Maar denk ook na over de inzet van reserves. Kijk eens naar het vrijvallen van spaarvoorzieningen. Maak een scherpe analyse van de kostenstructuur of overweeg een (nieuwe) hypotheek op het gemeentehuis.
De complete versie van dit artikel kunt u lezen in Tijdschrift Controlling 2009, afl. 12.
