“Cijfers over het reilen en zeilen van een onderneming, de toestand van de economie en de staat van de overheidsfinanciën hebben voor de gebruikers ervan iets magisch: ze geven een betere greep op de werkelijkheid of scheppen in elk geval die illusie,” stelt Flip de Kam, honorair hoogleraar Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen en spreker tijdens de Nationale Controllersdag. Gelukkig houden controllers de gebruikers van cijfers bij de les. Met name bij de overheid is dit hard nodig om de geplande bezuinigingen te kunnen realiseren.
“Voor controllers die werkzaam zijn in de publieke sector ligt er een uitdaging om bij te dragen aan zo rationeel mogelijke besluitvorming over de ombuigingen die zijn gepland op het niveau van de Rijk, de gemeenten en de provincies,” aldus De Kam.
Cijfers, recht en economie ziet hij zelf al sinds zijn studietijd als een uitdaging. Op zijn finale cijferlijst van de toenmalige HBS-A prijken negens voor handelsrekenen, recht en economie en een tien voor boekhouden. Na zijn afstuderen als fiscaal jurist in Leiden is hij er zijn leven lang mee bezig gebleven, achtereenvolgens als belastinginspecteur, medewerker van het Sociaal en Cultureel Planbureau, internationaal ambtenaar bij de OESO in Parijs en tegenwoordig als universitair onderzoeker en docent aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Over-ambitieus
Tijdens de Nationale Controllersdag schetst De Kam de actuele stand van zaken over de economie, het kabinetsbeleid tot 2015 en de uitdagingen voor de controller en de cfo.
“Het congresthema ‘Winnen doe je met winnaars – leiderschap in control’ is tautologisch en over-ambitieus,” vindt De Kam. “Tautologisch, omdat verliezers per definitie niet winnen. Erg ambitieus, omdat leiders van grotere organisaties in de regel maar beperkt in control zijn, ook als ze tijdig kunnen beschikken over harde cijfers.”
De Kam ziet een opmerkelijke vergelijking tussen bestuurders en voetbaltrainers of generaals: “ Je hebt ze in allerlei soorten en maten, maar ze zijn doorgaans niet echt in control. De spelers, de soldaten in het veld zijn uiteindelijk doorslaggevend voor het waarmaken van de doelstellingen. Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Die leiders zijn zo uitzonderlijk, dat bijna iedereen hun naam kent.”
Niet-traditionele factoren
De belangrijkste uitdaging waar de controller/CFO mee te maken zal krijgen, is de invloed van ‘niet-traditionele factoren’ zoals demografische veranderingen. De ontgroening en vergrijzing zullen volgens De Kam grote en deels onvoorspelbare gevolgen hebben voor de werking van de arbeidsmarkt (krapte leidt normaal gesproken tot loonstijgingen) en afzetmarkten (met name: zorg, huisvesting).
Ook wijst hij op de inhaalrace van ‘opkomende landen’ met alle gevolgen van dien voor het milieu, de grondstoffenvoorraad en de migratiestroom. De Kam: “Overheden en – in heel wisselende mate – ook individuele ondernemingen staan voor de opgave op sommige van deze mondiale uitdagingen houdbare antwoorden te geven.”
Schipperen
De bijdrage van De Kam aan de Nationale Controllersdag zal zich concentreren op de vooruitzichten voor de Nederlandse economie op korte en middellange termijn.
Hij licht alvast een tipje van de sluier op: “Het Centraal Planbureau voorziet slechts een gematigd economisch herstel, met een jaarlijkse groei van het bruto binnenlands product van gemiddeld niet meer dan anderhalf procent. Het minderheidskabinet Rutte zal veel moeten schipperen om voor de beoogde sanering van de overheidsfinanciën – oplopend tot achttien miljard euro in 2015 – voldoende parlementair draagvlak te vinden en te houden. Doordat de PVV zich via het gedoogakkoord slechts heeft gebonden aan de bij dat akkoord gevoegde lijst bezuinigingen, is geen meerderheidssteun verzekerd voor extra maatregelen die nodig zijn om bijvoorbeeld compensatie te vinden voor nieuwe tegenvallers bij de zorguitgaven.”
“Het kabinet wil, afgezien van de ziektekostenpremies, de collectieve lasten tot 2015 vrijwel stabiel houden. Voor lastenverlichting bestaat geen sterke noodzaak: ons belastingpeil ligt beneden het gemiddelde in de Europese Unie, het tarief van de vennootschapsbelasting (25 procent) is internationaal concurrerend en meer dan dat. De fiscale agenda van staatssecretaris Weekers (VVD) biedt geen perspectief op drastische belastinghervormingen in deze kabinetsperiode, afgezien van de mogelijke realisatie van een uniforme grondslag voor de loonheffingen.”
Boterzacht
Wat vindt De Kam van dit beleid?
“De hoofdlijn van het ingezette beleid – het in de loop van deze kabinetsperiode (grotendeels) wegwerken van het begrotingstekort – heeft mijn warme instemming. Een deel van de voorgenomen bezuinigingen is echter boterzacht. Ik zou het accent bij de saneringsoperatie iets anders leggen: eenderde via lastenverzwaring (onder andere door beperking van aftrekposten en andere fiscale tegemoetkomingen) en tweederde via bezuinigingen. De zorguitgaven stijgen onbeheerst. De overheid moet daaraan harde budgettaire randvoorwaarden durven stellen.”
Risico-inventarisatie
De Kam maakt ook de vertaalslag naar de controller / cfo: “Controllers zullen de komende tijd vooral bedacht moeten zijn op het maken van (aanvullende) risicoanalyses – de aard van die risico’s zal sterk afhangen van de sector van bedrijvigheid. Voor de financiële sector zijn die risico’s de impact van nieuwe regelgeving (zoals Bazel III), aangescherpt toezicht (assertiever optreden van De Nederlandsche Bank) en de blootstelling aan risicolanden.”
“Voor de energiesector en grondstoffenverwerkende bedrijven vormen sterke prijsschommelingen het grootste risico. Fabrikanten van consumentengoederen zullen te maken krijgen met geringe koopkrachtverbetering, en op langere termijn de invloed van demografische veranderingen. Risico’s voor de bouwnijverheid zijn − afgezien van de inkomensontwikkeling – de invloed van aangescherpte hypotheeknormen en de beperking van fiscale renteaftrek.”
Opmerkelijk
Flip de Kam wil congresbezoekers een goed beeld geven van de economische situatie en vooruitzichten op dit moment en welke aandachtpunten daaruit voortvloeien voor hun dagelijks werk. Het beste advies dat hij zelf ooit heeft gekregen – ‘ingefluisterd door 45 jaar praktijkervaring’ – is opmerkelijk en wil hij bij deze alvast met u delen: “Wantrouw cijfers van anderen (en ook een beetje die van jezelf).”
*
Tekst: Bianca Minkman
*
Meer informatie over de Nationale Controllersdag 2011
*
Meer artikelen naar aanleiding van de Nationale Controllersdag 2011:
'Werken met private equity vereist hoog niveau control'
'Risk management met real options is leiderschap in control'
Slim vertrouwen en zelfredzaamheid, over de A3-methodiek
