Onlangs publiceerde Accon avm een fiscale constructie die het mogelijk zou moeten maken om zonder fiscale bijtelling privé te kunnen rijden in een auto van de zaak. De fiscus heeft de constructie inmiddels verworpen. Het is een voorbeeld van een constructie die wordt opgezet om de grenzen van de regelgeving op te zoeken en een mooie aanleiding om over beroepsethiek voor controllers te spreken.
Belastingadviseurs en (openbare) accountants werken regelmatig actief mee aan dit soort constructies. Moet je als controller eigenlijk meewerken aan constructies die specifiek opgezet worden om grenzen van de regelgeving op te zoeken? Voor het goede begrip, ik heb het niet over belastingfraude; we zijn het er allemaal over eens dat niemand moet meewerken aan onjuiste of onvolledige belastingaangiften.
Soms stelt men dat het prima is om dingen te doen: ‘als je jezelf maar in de spiegel aan kunt blijven kijken'. Dat klinkt leuk, maar is toch niet genoeg. Of iets moreel juist is hangt niet alleen af van de persoonlijke normen en waarden van in dit geval de controller. Het is van belang dat je het uit kunt leggen aan de belanghebbenden in de omgeving, dat het de toets van publiciteit kan weerstaan.
In het geval van Accon heb ik niemand horen zeggen dat het niet ethisch was wat Accon probeerde. Blijkbaar leeft in de (financiële) wereld de algemene instelling dat het prima is om zo min mogelijk belasting te betalen door de grenzen van de wet op te zoeken. Of zoals Keynes het aangaf: ‘The avoidance of taxes is the only intellectual pursuit that carries any reward'. Zolang je de wet niet overtreedt is dat ook zo, maar dit zou weleens snel kunnen verouderen.
Veranderende opvattingen over ethiek
De maatschappelijke opvattingen over zakelijke ethiek veranderen tegenwoordig snel. Vraag dat maar aan een aantal banken en verzekeringsmaatschappijen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen staat hoog op het lijstje van de maatschappij in het algemeen en beleggers in het bijzonder. In het licht hiervan zou het in de nabije toekomst wel eens niet meer goed uit te leggen kunnen zijn dat je als controller hieraan meegewerkt hebt.
Dan heb ik het nog niet eens over de controllers die gebonden zijn aan een beroepsgedragscode. Van hen wordt volgens de gedragscode namelijk verwacht dat zij in hun werkomgeving een op ethische principes gebaseerde cultuur bevorderen. Een dergelijke actie lijkt misschien op korte termijn geld te besparen, maar op langere termijn kan het nadelig uitpakken omdat het mogelijk publiekelijk niet uit te leggen is.
Stappenmodel
Hoe stel je je op als je als controller in een positie komt waarin je ziet dat bewust de grenzen van de wet opgezocht worden om belasting te ontwijken? Wil en kun je hieraan wel meewerken? Wat zijn de consequenties als je het niet doet? Misschien helpt het stappenmodel van Henk van Luijk je verder. Het is goed om voor jezelf na te gaan of hier sprake is van een morele vraag: is het gedrag geoorloofd, fatsoenlijk of al dan niet verplicht. Stel dan vast wie de belanghebbenden zijn en bepaal of je voldoende informatie hebt om zo volledig mogelijk alle voors en tegens in beeld te krijgen. Dit maakt een beredeneerde keuze beter mogelijk. Hiermee wordt ook duidelijk wat je inlevert bij een bepaalde keuze. Trek vervolgens een conclusie waarbij je voor jezelf bepaalt welk argument vóór en welk argument tégen hier het zwaarst weegt.
Uiteindelijk rest de vraag hoe je je als mens, niet zozeer in de functie van controller, voelt bij deze conclusie. Mocht dat gevoel niet goed zijn dan is het de moeite waard om dit nader te onderzoeken. Ik raad je aan om voor jezelf na te gaan of je de keuze wel kunt verantwoorden naar bijvoorbeeld je kinderen.
Bespreekbaar maken
Het is alleszins redelijk dat een onderneming probeert zo weinig mogelijk belasting te betalen, maar je moet als controller in ieder geval nadenken hoe ver je daarbij mag gaan. Het bespreekbaar maken is een eerste stap naar een moreel deugdelijker manier van zaken doen en als controller heb je daar zeker ook een rol in. Stel je op als het lange-termijngeweten van de organisatie, daarvoor word je mede ingehuurd.
*
Auteur: drs. R.R. Meeder RA, NBA
*
Dit artikel is eerder verschenen in de rubriek Ethisch dilemma in Tijdschrift Controlling
Stem ook in de peiling: Fiscale constructies, ja of nee?
