Als controller bent u vaak betrokken bij allerlei vormen van financiële rapportages. Dus ook bij de rapportages en prognoses die van belang zijn om financieringen aan te vragen. Denk hierbij aan (tussentijdse) balans en winst & verliesrekeningen, maar vooral ook liquiditeitsoverzichten en opgestelde begrotingen. Wanneer het voor uw bedrijf belangrijk is om een bepaalde financiering rond te krijgen neemt het risico toe dat deze overzichten door het management (of door uzelf) van uw bedrijf nog wel eens rooskleuriger voorgesteld worden. Met name bij prognoses moet worden gewerkt met schattingen. Hoe gaat u hiermee om? Wat voor overwegingen spelen een rol?
Boudewijn de Bruin* leerde ons de normenethiek. Drie soorten:
- Consequentialisme
- Kantiaanse ethiek
- Deugdenethiek
Bij consequentialisme gaat het erom te kijken naar de gevolgen van je beslissing; streef zoveel mogelijk geluk na, vermijd schade, zorg dat je weldoet en weeg goede en slechte effecten tegen elkaar af. Dit is natuurlijk moeilijk om vast te stellen. Het geluk/goede effect op de organisatie is nog wel te bepalen als je op basis van een (te) rooskleurig voorgestelde begroting de benodigde financiering rond krijgt. Maar hoe zit het met het slechte effect voor de bank? En wat betreft de andere stake-holders? Het personeel wil natuurlijk dat het bedrijf overeind blijft, maar wel graag op de langer termijn, niet alleen op de korte termijn. Hierbij zal je dus onderscheid moeten maken tussen korte termijn en lange termijn effecten. Vanuit de korte termijn is de verkregen financiering een geluk, maar als er op de lange termijn niet afgelost kan worden doemt het faillissement spook op. En dit spook brengt veelal weinig geluk.
Kantiaanse ethiek spreekt van Autonomie. Het gaat hierbij om het ‘doel op zichzelf'. Belangrijk is de wilsvrijheid (zelf doelen stellen) en de handelingsvrijheid (zelf doelen bereiken). Let op, het gaat wel om de autonomie van de ander. Deze moet je respecteren. Kant geeft aan om een andere partij nooit te behandelen als middel, maar altijd ook als doel op zichzelf. Hiermee kom je in ons dilemma ook verder. Met het anders interpreteren of het rooskleuriger voorstellen van de informatie die beschikbaar is geef je de bank geen vrijheid om de eigen doelen te bereiken, men mist namelijk informatie. Op basis van deze overweging moet je dus alle betrouwbare informatie geven zodat je niet knaagt aan de autonomie van de andere partij, in dit geval de bank.
Deugdenethiek is positief. Het stelt dat een deugd is aan te leren, het is een karakterhouding, het gaat erom het goed te hebben en het is het midden kiezen tussen twee extremen. Deugden spreken ons aan, het is wat onze intuïtie ons ingeeft. Voorbeelden van deugden zijn: Moed, Gematigdheid,Vrijgevigheid, Rechtvaardigheid, Precisie en Terughoudendheid. Dit kan per persoon, in zijn context, een andere invulling hebben. Zo is de precisie van een wetenschapper anders dan die van een journalist, maar beide zullen precisie nastreven. Probeer je hierbij maar eens voor te stellen dat je in de krant moet uitleggen hoe deze financiering is verkregen en hoe daarbij de cijfers voor de toekomst zijn gepresenteerd. Als je deze hobbel kunt nemen zullen je deugden je de juiste kant hebben opgewezen. Je vindt het bijvoorbeeld rechtvaardig dat je organisatie deze kredietlijn ontvangt. Of je vindt juist belangrijk dat alles zo correct mogelijk wordt weergegeven.
De ervaring leert dat het helpt om bij elk dilemma de drie soorten normenethiek af te lopen. Je maakt dan beslist een betere afweging van de gevolgen en daarmee een beter ethische keuze. Wat leren ons deze theorieën nu? In ieder geval dat alle theorieën voor een deel ons de weg wijzen om een ethische beslissing te nemen, hoewel dit pas echt goed mogelijk is als de volledige context in beeld wordt gebracht.
En hier ligt uw uitdaging. Zorg als controller dat de juiste en volledige context wordt meegenomen bij het maken van prognoses en tijdens het proces van een krediet aanvraag en focus niet alleen op een korte termijn succes. Een korte termijn succes is toch als in je broek plassen. Het levert een kort moment van opluchting op en vervolgens een hele dag een ellendig gevoel.
* Lezing prof. dr. B.P. de Bruin, regiosessie Ethiek voor accountants in business
Auteur: drs. R.R. Meeder RA, voorzitter ledengroep bestuur Accountants in Business NBA
Dit artikel verscheen eerder in Tijdschrift Controlling 2012, afl. 3.
