Recent is Nobelprijswinnaar Nash, de grote wiskundige en speltheoreticus ten gevolge van een taxi ongeluk om het leven gekomen; toch mogelijkerwijs een voorbeeld van een ‘Act of God?’ De meeste van ons kennen hem van de film ‘A Beautiful Mind’ over zijn werk en leven met schizofrenie. Het scenario van de film is gebaseerd op het boek van Sylvia Nasar uit 1999; zo kon het grote publiek kennismaken met speltheorie.
Velen van ons zijn op de hoogte van het zogenoemde ‘prisonner’s dilemma’. In het kort gaat om de uitkomst van de keuze die grootse winst zal opleveren, namelijk samenwerken, of wel deserteren. Momenteel zien wij een interessante toepassing van deze speltheorie in de praktijk. We kijken even naar Griekenland. Deze weblog is geschreven in het weekend voordat Griekenland wederom ‘de laatste kans’ wordt geboden. Ik kijk niet in een ‘glazen bol’ wat er uit zal komen, doch heb er wel een zekere verwachting van het eindspel. Ik voel mij ook nog gesteund door de stijging van de (AEX) beursindex. Op grond van de theorie is het zo dat de verwachtingswaarde reeds in de markt is geïncorporeerd. Als de kapitaalmarkt zou verwachten dat de problemen van Griekenland de volgende week ‘de pan uit zullen rijzen’ dan is de logische verwachting dat de markt daar reeds een voorproefje op zal nemen, doch dat blijkt niet het geval te zijn.
We kennen allemaal de situatie. Griekenland heeft een niet af te betalen schuld. Zijn kunnen en willen daar niet aan voldoen. De facto zal dat resulteren dat de EU-landen tot een afboeking van die schulden moeten komen. Het is goed om dat nog even in onze herinnering op te frissen. Weet u nog wat onze vroegere minister van financiën zei: ‘er gaat geen cent belastinggeld naar Griekeland’. Ook speltheoretisch zijn er twee partijen die elkaar in de tang hebben; enerzijds de Troika (Europese Commissie, ECB en IMF) en anderzijds de Griekse minister van financiën Varoufakis. Het is interessant om kennis te nemen welke argumenten worden gebruikt om elkaar zwart te maken.
Wij zijn nu in een andere fase van besluitvorming aangeland. In het verleden en specifiek in Nederland, proberen we steeds door overleg, dialoog en veel vergaderen uit een probleem, met een acceptabel compromis te komen. Nu zien wij zich een spel voltrekken met totaal andere spelregels. De huidige politici proberen door de traditionele methoden van overleg Griekenland op de knieën te krijgen. Voor het oplossen van deze problemen heb je een volwassen dialoog nodig; komt Griekenland nu eindelijk tot inzicht enzovoort, aldus de politici. Hun tegenspeler is echter uit ‘een geheel ander hout gesneden’. De traditionele partners hadden zich beter kunnen verdiepen in de achtergrond van hun tegenspeler en in de speltheorie. Varoufakis is hoogleraar economie en bij uitstek deskundig op het gebied van speltheorie. Als de beste weet hij dat Grexit voor de EU tot enorme consequenties zal leiden. Vandaar dat hij gerust een aantal van de voorstellen van de EU, respectievelijk de Troika kan negeren. Zij doen steeds stap voor stap toezeggingen en het pakket wordt voor Griekenland gunstiger. De toezeggingen worden als het ware als subjectieve elementen in de ‘Bayesiaanse statistiek’ in zijn ‘game’ gebracht. Dan schat hij zijn kansen in hoever hij kan gaan. Aan het einde zal hij dan de beste ‘deal’ er uit weten te slepen veel meer dan oorspronkelijk mogelijke zou zijn geweest door een traditioneel onderhandelingsproces.
De indruk wordt snel gewekt dat dit een ‘conflict model’ zou zijn. Dit is natuurlijk niet het geval. Het is een andere ‘decision making’ techniek. Ook als wij bijvoorbeeld analyseren wat Poetin doet is dat min of meer ook op de principes vanuit de speltheorie gebaseerd. Over de uiteindelijke ‘deal’ die dan vijf voor twaalf met Griekenland wordt gesloten, komen er natuurlijk allerlei stukken in de krant namelijk; dat de EU allerlei handreikingen heeft geboden en Varoufakis op het laatst toch tot inzicht is gekomen. Dat soort verhalen zijn inhoudelijk twijfelachtig. Hij wist al te goed welk spel hij speelde. Deze nieuwe benadering om je zin te krijgen zal in vervolg aanzienlijke navolging verkrijgen. Doch de risico’s zijn ook groot. Bovenstaand gaat er van uit dat Varoufakis een rationeel proces volgt. In de ‘hitte van de strijd’ kan het gemakkelijk gebeuren dat emoties te hoog oplopen en dan kan er een ongewis proces ontstaan met navenante uitkomsten. Dan loopt het met Griekenland toch slecht af. De speler heeft dan gegokt en toch verloren.
Ook de controller zou zich verder moeten buigen over de aspecten van de speltheorie. In wezen had hij of zij dit spel reeds kunnen herkennen. Het gaat ook over ‘the game of budget control’ waarop Hofstede reeds in 1967 aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde.
Toch nog even een opmerkingen. Terugkijkend had Griekenland natuurlijk niet mogen toetreden tot het eurogebied, en zelfs niet tot de EU. Dat was als het ware de beloning voor het feit dat zij na het Kolonelsregime terugkeerden tot de democratie. Evenzo, worden dit soort argumenten gebruikt voor een aantal andere landen die recent toegetreden zijn. Er staan nog een aantal andere landen in de wachtkamer. Gewoon niet doen. Het is een politieke beslissing en geen economische er is geen draagvlak voor.
Dirk Swagerman is hoogleraar controlling aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tevens opleidingsdirecteur van de EMFC opleiding.
Geef een reactie