Wie integer wil zijn, moet zijn integriteitsspier trainen, zegt onderzoeksjournalist Jeroen Smit, onder andere bekend van boeken over Ahold en ABN AMRO. ‘Neem verantwoordelijkheid.’
Topdown leiderschap. Het is volgens Smit niet meer van deze tijd. ‘Het is geen wereld van macht en strijd meer. We willen met z’n allen toe naar een duurzame wereld. Ik besef me dat het theatraal klinkt, maar het is onontkoombaar dat deze transparanter wordt en de verbondenheid onontkoombaar. Omdat we met informatietechnologie beter op de hoogte zijn van wat er gebeurt in de wereld. Feike Sijbesma, ceo van DSM, zei het laatst treffend: niemand kan succesvol zijn in een wereld die faalt. Je moet dus rekening houden met die wereld. Je kunt het niet meer permitteren om te zeggen ‘ieder voor zich, God voor ons allen’.’ Met de openbaring van de Panama Papers is dat gevoel volgens Smit alleen maar sterker geworden. ‘Je kunt juridisch of wettelijk wel gelijk hebben, maar vindt de samenleving het fair?’
Verantwoordelijkheid nemen
Smit stelt dat bestuurders en accountants twee kanten op kunnen. ‘Eén is wat Joris Luyendijk signaleert. ‘Met die mensen in die financiële wereld is niets mis, maar ze zitten in een systeem.’ Die mensen zeggen: ik kan er niets aan doen. Ik vind het systeem ook stom, maar ik moet geld verdienen en voor mijn kinderen zorgen en mijn hypotheek betalen. Dan groeit er dus een gat tussen wat je persoonlijk vindt en wat je professioneel doet. Wat je professioneel doet, kun je niet of nauwelijks meer aan je kinderen uitleggen. Die moeten immers met de gevolgen dealen. Optie twee is verantwoordelijkheid nemen, ook voor de toekomst van jouw kinderen. Dat is niet meteen radicaal ontslag nemen, maar nadenken welke grondslagen jij wilt voor je professionele carrière en die aansluiten op jouw uitgangspunten als mens.’
Het is volgens Smit het overbruggen van de persoonlijke en professionele integriteit. ‘Wie voor zichzelf helder heeft wat het betekent om het goede te doen, kan vervolgens beter beoordelen hoe zijn professionele werkveld daarbij aansluit. En let wel: geen enkele baan is voor het leven. Vaak houden we of een baan te lang – vanwege angst voor het onbekende – of te kort aan – vanwege een teveel aan ambitie. Wie een maatstaf heeft waaraan hij zijn professie kan toetsen, zit dichter bij de juiste timing om wat anders te gaan doen.’
Smit vindt dat managers, maar ook controllers en accountants zichzelf die spiegel moeten voorhouden. ‘Dat doen ze te weinig. Wees je bewust van je beperkte houdbaarheid. Wees bewust van jouw uitgangspunten zodat je geen speelbal wordt van je omstandigheden. Oftewel wordt master of your own destiny. Dat doe je door na te denken over wat je belangrijk vindt in het leven: wat zijn jouw waarden en normen? Daarmee train je je integriteitsspier. Je wilt als mens het goede doen. Het helpt je door je voor te stellen wat je hoopt dat belangrijke mensen in jouw leven zouden zeggen als ze op jouw afscheidsreceptie van je huidige baan staan? Wat zou je vader zeggen, een goede vriend, een kind, een partner? Maak daar een voorstelling van en breng het in het de praktijk. Hoe? Dat kan op zoveel manieren. Van de dagelijkse wandeling met de hond tot mediteren…’
Spreadsheetgebonden
Financials, of dat nu cfo’s, controllers of accountants zijn, hebben het daar moeilijk mee. ‘Ze zijn spreadsheetgebonden. Vinden dit eng. Te zweverig. Terwijl hun financiële handwerk meer en meer geautomatiseerd wordt en zij dus veel meer aan de kant van het vertrouwen van het maatschappelijk verkeer en het veilig voelen bij de bedrijfsvoering moeten zitten. Daar hoort psychologie bij.’
Zie ook: José Hernandez: ‘Good people do bad things’
Het verliezen van het zicht op de werkelijkheid, ligt volgens Smit trouwens altijd op de loer. ‘Dat heeft te maken met succes hebben. Dan is het moeilijk om niet in je eigen waarheid te gaan geloven. Immers, ik ben er toch succesvol mee. De capaciteit om te luisteren naar anderen neemt zienderogen af. Dan krijg je zonnekoningengedrag. Dat principe geldt niet alleen voor ceo’s, maar ook voor de baas van de postkamer.’ Om daaraan te ontsnappen, zullen leiders volgens de onderzoeksjournalist iedere dag moeten reflecteren. “Dat doe je met de mensen die belangrijk voor je zijn en die feedback op jouw handelen geven.’ Smit raadt leiders ook aan zich bewust te zijn van hun beperkte houdbaarheid. ‘Je bent in feite een passant. Niets is voor de eeuwigheid. Ook je baan niet.’
Bonus voor lange termijn
Smit vindt het goed dat er in de Nederlandse code corporate governance ruimte wordt gemaakt voor de tone at the top. ‘Maar het onderdeel over beloningen kan steviger. Waarom stel je niet dat een ceo pas een bonus krijgt vier jaar na zijn vertrek? Dan krijg je een echte focus op de lange termijn.’
Tot slot neemt Smit accountants op de hak. ‘De Autoriteit Financiële Markten is in rapporten al jaren kritisch over accountants. Ze maken er een soepzooitje van. Kern is dat accountants hun klanten nog te veel als de belangrijkste klanten zien en hun verantwoordelijkheid als vertrouwenspersoon voor het maatschappelijke verkeer niet nemen. De samenleving is hun belangrijkste klant. Dat vind ik niet alleen, dat vinden studenten in de accountancy ook. Grote bottleneck is een Angelsaksisch partnermodel dat druk legt op de resultaten en daar beloningen aan hangt. Geld verdienen en hard werken lijken belangrijker dan de missie richting de samenleving. Dan kun je wel een beroepseed in het leven roepen, maar daar bereik je in de praktijk dan eigenlijk maar weinig mee.’
Integriteitsdag over leiding en verleiding
Onderzoeksjournalist Jeroen Smit is dagvoorzitter van de integriteitsdag op 6 oktober over leiding en verleiding. Sprekers zijn Jaap van Manen (voorzitter van Monitoring Commissie Corporate Governance code), José Hernandez (ceo van Ortus Strategies, dat tal van topondernemingen bijstaat in crisistijden), Margriet Sitskoorn (hoogleraar klinische neuropsychologie) en Femke de Vries (bestuurslid van de AFM). Wilt u de Integriteitsdag bijwonen? Inschrijven kan via www.integriteitsdag.nl.
Geef een reactie