De oorsprong van het beroep controller in Nederland wordt vaak in de jaren ’80 gedacht. Met voortrekkers als prof. Traas en de oprichting van de Register Controller en het Register AC is dat een logische gedachte. Maar de oorsprong van het vakgebied ligt al 500 jaar geleden.
We verplaatsen ons naar het Toscane en Umbrië van voor 1517. De wereld verandert in hoog tempo en Italië loopt daarbij voorop. Een franciscaner monnik, die zich heeft ontwikkeld in aardse zaken als wiskunde en heeft gewerkt voor een rijke Venetiaanse koopman, schrijft invloedrijke boeken. Niet over theologie maar over rekenkunde, meetkunde, geometrische verhoudingen en de gulden snede. In zijn standaardwerk wijdt hij een kort stuk aan het Venetiaans boekhouden, het nut van het bijhouden van bezittingen en schulden, inkomsten en uitgaven. Omdat nog niemand dat eerder op schrift heeft gesteld, wordt hij beschouwd als de uitvinder van het dubbel boekhouden.
Zie ook: ‘Nieuw control gaat over loslaten’
In de 500 jaar daarna ontwikkelt het vakgebied zich verder van het administreren van inkomsten en uitgaven naar het systematisch boekhouden van activa en passiva. Van boekhouding naar verslaggeving. Naar het maken van begrotingen en prognoses van de verwachte uitkomsten. Naar het leveren van indicatoren en toekomstgerichte sturingsinformatie. Naar planning en control.
Bedevaart
We verplaatsen ons naar het Toscane en Umbrië van 2017. Met een groep vrienden loop ik door het stadje Sansepolcro. Bij mijn afstuderen bij prof. Traas had ik niet kunnen vermoeden dat ik ooit op “bedevaart” zou gaan naar de geboorteplaats van Luca Pacioli. We aanschouwen zijn standbeeld en zien het boek dat over hem is geschreven. In dit jubileumjaar pakt het plaatselijke museum uit met een grote tentoonstelling.
Daarin wordt uit de doeken gedaan dat hij niet alles zelf verzonnen heeft. Hij bleek vooral een begenadigd verzamelaar van kennis en inzichten. Hij had de gave om het te ordenen en te verwoorden in een vorm die kon worden verspreid onder grotere groepen mensen. Niet zo’n wereldhervormer als die andere monnik, Maarten Luther, die de bijbel vertaalde in gewone mensentaal en die toevallig ook in 2017 zijn 500-jarig jubileum vierde.
Leonardo
Was het een deceptie, om te ontdekken dat de grondlegger van ons vakgebied misschien niet de echte uitvinder van het dubbel boekhouden was? Niet echt, want wat bleek ook in de tentoonstelling? Luca Pacioli heeft niemand minder dan Leonardo da Vinci de beginselen van de wiskunde bijgebracht. En daarmee heeft hij gedaan wat elke goede controller doet: hij heeft het mogelijk gemaakt dat andere mensen optimaal kunnen presteren.
André Faber is voorzitter van het Register AC en controller
