De afgelopen (bijna) tien jaren probeer ik managers en allerlei andere professionals in organisaties te helpen met wat ik noem ‘anders omgaan met risico’s’. Anders, in de betekenis van explicieter, met wat meer structuur en vooral realistischer. Dit om relevante doelen te kunnen realiseren, wat die ook zijn, ondanks de vaak onvermijdelijke onzekerheden en risico’s.
En ook door kansen en mogelijkheden te benutten, die immers ook uit onzekerheden ontstaan. Bewust gebruik ik het bescheiden ‘proberen’, want anders omgaan met risico’s lijkt in theorie eenvoudig, het blijkt in de praktijk steeds weer lastig. ‘Risicomanagement leeft niet bij ons’, hoor ik dan vaak. Hoe het toch tot leven te wekken? Door er anders naar te gaan kijken, en daar mee aan de slag te gaan.
Hoe het begon
Een kleine twintig jaar geleden had ik een eerste kennismaking met risicomanagement. Dat was tijdens een MBA-opleiding. Ik werd enthousiast, ben er door gegrepen, het heeft me niet meer losgelaten én ik ben het gaan ontwikkelen. Het risicomanagement van toen bleek namelijk te zijn wat ik inmiddels ‘conventioneel risicomanagement’ noem.
Met ‘conventioneel’ bedoel ik iets doen volgens de gewoonte, wat door vaste patronen of schema’s is bepaald. Conventioneel geeft een traditionele manier van werken aan, die door de jaren heen zo is gegroeid. Onder conventioneel risicomanagement versta ik dan ook de nog steeds gebruikelijke, veelal instrumentele risicobenadering.
Hierbij ligt de nadruk op het objectiveren, kwantificeren, beheersen en bij voorkeur vermijden van risico’s. Vaak is risico gedefinieerd als ‘kans maal gevolg’ en ontbreekt de relatie tussen risico’s en doelen, evenals het beschouwen van de positieve effecten van onzekerheid: kansen in de betekenis van mogelijkheden op opportunities.
Conventioneel risicomanagement wordt, niet zo verrassend, vaak uitgevoerd door conventionele risicomanagers, of soortgelijke risicofuncties als (chief) risk officers en risico-adviseurs. Op basis van literatuur, vele gesprekken en dito observaties in allerlei organisaties kom ik voor de conventionele risicomanager tot het volgende profiel: hij of zij doet aan conventioneel risicomanagement, heeft risico’s als focus, objectiveert, kwantificeert en beheerst risico’s en benut daarvoor modellen.
Dergelijke functies zijn staffuncties. Wat kort door de bocht zie ik deze kenmerken als de grote gemene deler van de conventionele risicomanager. Een disclaimer: iemand die als functie ‘risicomanager’ op het visitekaartje heeft staan hoeft natuurlijk helemaal geen conventionele risicomanager te zijn.
Waar we nu zijn
Inmiddels ben ik ervan overtuigd geraakt dat conventioneel risicomanagement, uitgevoerd door conventionele risicomanagers, in veel gevallen niet (meer) tot de beoogde resultaten leidt. Dit volgt uit onderzoeken en (wetenschappelijke) literatuur, en ik zie het vrijwel dagelijkse in allerlei organisaties. Het past gewoon niet meer in de hedendaagse organisatiedynamiek, waarin onzekerheid voor veel organisaties de enige nieuwe zekerheid is. Dit leidt tot vele zogenoemde wilde maatschappelijke vraagstukken, met risico’s én kansen, waar we binnen en buiten organisaties (deel)oplossingen voor moeten zien te vinden. Meestal is er overigens niet één beste oplossing voor zulke opgaven, als er al een oplossing is. Leuk of niet, onzekerheid is de komende tijd onze enige nieuwe zekerheid. We kunnen er maar beter rekening mee houden.
Twee alternatieven
Naar aanleiding van promotieonderzoek naar het invoeren van risicomanagement in organisaties en de al genoemde praktijkervaring in een grote diversiteit aan organisaties en sectoren heb ik de laatste jaren twee risico-alternatieven ontwikkeld: risicogestuurd werken als alternatief voor het conventionele risicomanagement en risicoleiderschap als alternatief voor de bijbehorende risicomanager.
Overigens zijn beide alternatieven nadrukkelijk ook bedoeld voor iedereen die geen conventionele risicomanager is, dat ook helemaal niét wil worden, maar wel effectief met onzekerheden wil kunnen omgaan. Beide alternatieven vormen een complementair duo voor het ontwikkelen en toepassen van effectieve en (kosten)efficiënte risicosturing in de praktijk. Wat maakt het duo risicogestuurd werken en risicoleiderschap nou onderscheidend, ten opzichte van conventioneel risicomanagement, de conventionele risicomanager en de ‘gewone’ leider? Het verschil zit hem in de combinatie van de zes volgende kenmerken.
Kenmerk 1: Actuele risicodefinitie
De kortste variant van een hedendaagse risicodefinitie, ook te vinden in de gangbare risicomanagement methoden, is als volgt: risico is het effect van onzekerheid op doelen. Met gebruik van deze definitie wordt risicogestuurd werken doelgericht en dat blijkt in de praktijk goed te werken. Deze definitie nodigt tevens uit tot het nemen van risico’s, ofwel het pakken van kansen die onzekerheid biedt om doelen te realiseren, aanvullend op het traditionele beheersen van risico’s.
Kenmerk 2: Focus op iedereen
Focus op iedereen is natuurlijk een paradox, een van de vele die je tegenkomt bij het omgaan met onzekerheden. De focus van risicogestuurd werken met het tonen van risicoleiderschap is op vrijwel iedereen die in een organisatie werkzaam is en doelen of resultaten moet zien te realiseren, ondanks onzekerheden. Deze doelgroep is dus veel breder dan de doelgroep van louter risicomanagers en formele leidinggevenden waarop risicomanagement en leiderschap zich meestal richten. Deze veel bredere focus is bedoeld als aanvulling op het begrip leiderschap; risicogestuurd werken en risicoleiderschap zijn relevant voor iedere formele én informele leider. Daarbij heeft vrijwel elke vakinhoudelijke professional en adviseur dagelijks van doen met onzekerheden in het bereiken van resultaten.
Kenmerk 3: Nieuw perspectief
Er gloort een nieuw perspectief voor de aloude functie van conventionele risicomanager: de rol van risicoleider. Dit nieuwe perspectief past veel beter bij de risicodynamiek in een VUCA-omgeving, de volatiele, onzekere, complexe en ambigue omgeving waarin bedrijven, (semi)overheidsorganisaties en projectorganisaties zich nu – en de komende jaren wellicht nog meer – gaan bevinden. Leuk, of niet? Wel de realiteit.
Kenmerk 4: Spannende combinaties
Risicogestuurd werken is ontstaan uit het combineren van inzichten uit het conventionele risicomanagement met die uit innovatiekunde, veranderkunde en organisatiekunde. Risicoleiderschap is ontstaan uit het combineren van de relevante en actuele aspecten uit het vakgebied leiderschap met die uit het vakgebied risicomanagement.
Leiderschap besteed tot dusverre weinig tot geen aandacht aan het expliciet en gestructureerd en realistisch leren omgaan met onzekerheden, risico’s en kansen om organisatiedoelen te realiseren. En conventioneel risicomanagement besteedt nauwelijks of geen aandacht aan leiderschap, hoewel dit in de recente raamwerken voor risicomanagement aan het veranderen is.
Kenmerk 5: Verbreding en verdieping
Hierover kunnen we kort zijn. Om de concept ‘risicogestuurd werken’ en ‘risicoleiderschap’ uit te werken en werkbaar te maken is geput uit een diversiteit aan totaal andere vakgebieden, zoals neuropsychologie, sociologie, filosofie en bestuurskunde.
Kenmerk 6: Wel aanvullend, niet vervangend
Zowel risicogestuurd werken als risicoleiderschap is bedoeld als aanvullend alternatief voor het conventionele risicomanagement, de bijbehorende risicomanagers en de ‘gewone’ leiders. Risicogestuurd werken maakt gebruik van dezelfde zes algemene risicostappen die ook in alle gangbare raamwerken en methoden voor (conventioneel) risicomanagement voorkomen. Alleen zijn er wel twintig accentverschillen, die risicogestuurd werken nadrukkelijk onderscheiden van conventioneel risicomanagement.
Risicoleiderschap is bedoeld als aanvullende leiderschapsvorm op ‘gewoon’ goed leiderschap. En hoewel ik in het boek Risicoleiderschap het einde van de conventionele risicomanager aankondig, dit is natuurlijk niet bedoeld als het einde van die persoon. Herboren als risicoleiders kunnen voorheen conventionele risicomanagers naar verwachtingen hele waardevolle rollen gaan vervullen in tal van organisaties en sectoren. Hiervoor zijn twintig vaardigheden met elk vijf aandachtpunten ontwikkeld, waarmee de risicoleider de kenmerken van risicogestuurd werken in de praktijk kan brengen.
Voor wie kan risicogestuurd werken met het tonen van risicoleiderschap verrassend, interessant, waardevol, noodzakelijk en vooral ook spannend én leuk zijn? Zoals gezegd: voor vrijwel iedereen die in of voor een organisatie werkt, in wat voor sector dan ook. Met de doelgroep ‘iedereen’ lig ik in lijn met het raamwerk voor risicomanagement COSO Enterprise Risk Management 2017, dat pleit voor ‘iedereen risicomanager’. Hierbij ga ik wel een forse stap verder én leg ik de lat hoger: iedereen risicoleider!
Lees ook: Risicoleiderschap Tip 2: Zorg voor scherpe ambities en doelen
Door: Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren staat voor anders omgaan met risico’s. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij kerndocent aan de Executive Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente. Hij is auteur van het boek Risicogestuurd werken in de praktijk en zijn nieuwste boek is Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden. Dit boek bevat twintig specifieke vaardigheden met elk vijf aandachtspunten voor het ontwikkelen van je risicoleiderschap.
Geef een antwoord