Een grote zorginstelling – omzet boven 300 miljoen euro – verwerkt duurzaamheid in haar besluitvormingsproces rond investeringsaanvragen die meer dan 75 duizend euro groot zijn. Hoe doen zij dat? En zet het zoden aan de dijk?

De Verenigde Naties definiëren duurzaamheid als ‘een ontwikkeling die aansluit op de behoefte van het heden zonder het vermogen van de toekomstige generaties in hun eigen behoefte te voorzien in gevaar te brengen’ (WECD ‘Brundtlandcommissie’, 1987). Bij duurzaamheid wordt een gelijkwaardig belang gehecht aan de sociale, ecologische en financiële gevolgen van activiteiten. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heeft bij een grote zorginstelling een casestudy gedaan naar duurzaamheid in het besluitvormingsproces rond investeringsaanvragen die meer dan 75 duizend euro groot zijn.

Investeringsselectie binnen de instelling

De huidige investeringsselectie bij de zorginstelling uit deze casus is als volgt. Voor elke investering van 75 duizend euro of meer moet een zogenaamde businesscase (BC) worden opgesteld. Dat is een document dat inzicht geeft in de gevolgen van wijzigingen van een bestaande activiteit of het creëren van een nieuwe activiteit. De businesscase heeft een vast stramien: het beschrijft 12 onderdelen, zoals de aanleiding van de aanvraag, de huidige en gewenste situatie, relaties met andere afdelingen, een financiële onderbouwing en risicoanalyse en randvoorwaarden.

Aanvragers van investeringsbudgetten krijgen een sjabloon met toelichting als hulpmiddel om de aanvraag in te dienen. Het sjabloon geeft voorbeelden voor de aanleiding van de aanvraag, zoals het terugdringen van de wachtlijsten. Ook moet een verplicht overzicht van de financiële onderbouwing van de investering bij de aanvraag worden ingediend (figuur 1).

Figuur 1. Financiële onderbouwing

De toelichting op de businesscase vermeldt tevens dat bij een echt grote investering extra inzicht kan worden gegeven door een berekening van de netto contante waarde toe te voegen. Er moet dan uitgegaan worden van een disconteringsvoet van 5 procent. Daarnaast moet worden vermeld welke wijze van financiering de aanvrager voorstelt: via het afdelingsbudget of uit reserves raad van bestuur.

Duurzaamheid en investeringsselectie nader beschouwd

Een duurzame organisatie streeft naar continuïteit door nadrukkelijk rekening te houden met de sociale (people), ecologische (planet) en financiële (profit) gevolgen van haar bedrijfsvoering. Dit wordt meervoudige waardecreatie genoemd. Een zorginstelling zou dus kunnen kijken naar de sociale gevolgen van een investering voor de patiënt, zijn familie en vrienden, de werknemers van de zorginstelling en wellicht ook nog andere belanghebbenden. Ecologische gevolgen betreffen zaken als milieubelasting tijdens het productieproces van het aan te schaffen productiemiddel, uitstoot van schadelijke stoffen tijdens het gebruik en bijvoorbeeld de recyclebaarheid aan het einde van de levensduur van het duurzame productiemiddel. Een positief financieel resultaat alleen is dus niet genoeg. Er zijn aanwijzingen (Orlitzky e.a., 2003, Albertini, 2013) dat organisaties die bij het nemen van beslissingen nadrukkelijk rekening houden met de sociale en ecologische impact van hun beslissingen op langere termijn betere financiële resultaten kunnen behalen dan organisaties die slechts sturen op financiële waardecreatie. Daar staan overigens andere bevindingen tegenover. Zo stelt Orsato (2006) dat er sprake kan zijn van een trade-off (= win-verliessituatie) tussen de drie resultaatgebieden en Slawinski & Bansal (2015) concluderen dat organisaties dan normaal gesproken geneigd zijn te kiezen voor de keuzemogelijkheid met de beste financiële uitkomst.

Stap 1 Vertaal het investeringsvoorstel naar geldstromen

Kijk bij investeringsbeslissingen alleen naar de extra uitgaven en ontvangsten die het gevolg zijn van de investering, dus naar veranderingen in liquide middelen. Concreet betekent dit dat er geen rekening moet worden gehouden met jaarlijkse afschrijvingsbedragen, toegerekende indirecte kosten en dergelijke. Alleen als er door de investering bijvoorbeeld extra personeel moet worden aangetrokken of personeel afvloeit, worden de uitgaven of besparingen meegenomen. Dat maakt de besluitvorming niet alleen veel minder complex, maar ook veel beter, want alles is objectief in te schatten. Via deze aanpak krijgt de beslisser antwoord op de vraag: leidt de investering over de hele levensduur bezien tot meer of minder liquide middelen?

Stap 2 Kies een of meer methoden om te beoordelen

Bij veel investeringen vinden de extra uitgaven (koop duurzaam productiemiddel en bijkomende uitgaven) eerder plaats dan de extra ontvangsten voor de nieuwe behandelingen of wegens de verbeterde productiviteit. En wanneer een investering erop gericht is de uitgaven te verlagen, dan wordt die besparing normaliter ook pas later gerealiseerd. Binnen de bedrijfseconomie zijn er daarom calculatiemethoden ontwikkeld die daar rekening mee houden, zoals de netto contante waardemethode (NCW). Andere methoden, zoals de (boekhoudkundige) terugverdienperiode doen dat niet, maar zij zijn wel veel makkelijker toe te passen en de uitkomst is simpel te interpreteren, terwijl dat bij de NCW omgekeerd is.

Meer lezen?

Duurzame bedrijfsvoering

Stap 3 Weeg het risico-aspect van het investeringsvoorstel

Een investering moet gefinancierd worden en dat kost geld: of er wordt rente betaald voor een lening of er wordt rente misgelopen omdat het te investeren bedrag niet rentedragend op een spaarrekening kan worden gezet. Maar er speelt nog iets: De toekomstige ontvangsten (en uitgaven) zijn met onzekerheid omgeven. Wellicht komt er op vrij korte termijn een veel beter productiemiddel of een andere behandeling die de nieuwe investering overbodig maakt. Naarmate die kans toeneemt, is het risico van de investering groter. Dat risico kan worden verwerkt door bovenop de misgelopen rente (stel 3 procent) een opslag te plaatsen. Is het risico erg hoog, dan wordt de opslag bijvoorbeeld 17 procent, zodat de toekomstige geldstromen bij de NCW-methode contant worden gemaakt tegen 20 procent (3 procent + 17 procent). Is het risico veel lager, dan is de opslag misschien maar 2 procent, dus wordt er gerekend met 5 procent. Deze percentages worden gebruikt bij methoden als de NCW.

Stap 4 Inventariseer de niet-financiële aspecten die de beslissing beïnvloeden

De eerste drie stappen betreffen slechts het financiële deel van de investering. Het sociale en ecologische aspect is echter van even groot belang, vandaar dat bij de vierde stap uitgebreid stil wordt gestaan bij de te voorziene gevolgen op die terreinen. Afhankelijk van het soort investering wordt gekeken naar de milieu-impact, de gevolgen voor personeel, patiënten, omwonenden en dergelijke. Die consequenties – zowel de positieve als de negatieve – worden zo objectief mogelijk beschreven.

Stap 5 Beoordeel de uitkomsten en beslis

Deze vier stappen vormen samen met de beschrijving van de investering het hart van de businesscase. Met deze informatie kan de beslisser een goed oordeel vellen over de wenselijkheid van de investering.

Kritische beschouwing werkwijze zorginstelling

Stap 1. De zorginstelling gaat bij investeringsselectie niet uit van geldstromen, maar van kosten en opbrengsten. Die zijn echter slechts arbitrair vast te stellen. Tevens lijken er zaken in het overzicht meegenomen te worden die geen invloed moeten hebben op de uiteindelijke beslissing. Dat geldt wellicht voor overheadkosten.

Stap 2. De zorginstelling past geen enkele bekende techniek rond investeringsselectie verplicht toe. Ook is het overzicht onduidelijk bij de post Structureel. Hoe lang dat ‘structureel’ loopt en of het elk jaar om hetzelfde bedrag gaat, wordt via het overzicht niet helder.

Stap 3. Als de NCW wordt toegepast, wat facultatief gebeurt, werkt de zorginstelling met een vastgestelde disconteringsvoet van 5 procent. Dat is opvallend, want het risico dat specialistische medische apparatuur in waarde vermindert wegens technologische innovatie is waarschijnlijk veel groter dan bij de aanschaf van keukenapparatuur of kantoorinventaris.

Stap 4. In de toelichting op de businesscase geeft de zorginstelling weliswaar een voorbeeld van een sociaal effect van de investeringen, namelijk verlaging van wachtlijsten, maar zaken als ligduur, patiënttevredenheid, kans op complicaties of andere relevante patiënt-gerelateerde factoren worden niet genoemd. Medewerkerstevredenheid blijft volledig buiten beschouwing, terwijl wellicht de effecten op de werkdruk en taakverrijking een grote rol kunnen spelen om medewerkers gemotiveerd te houden. Ook de ecologische consequenties van de investering worden niet geïnventariseerd, terwijl die een grote rol moeten spelen bij de besluitvorming als de organisatie een duurzame bedrijfsvoering nastreeft.

Wat betekent dit?

De analyse van de gang van zaken rond investeringsselectie bij deze grote zorginstelling maakt duidelijk dat zij weliswaar kijkt naar de doelstelling van de investering, maar verder primair op financiële aspecten stuurt. Het sociale aspect speelt slechts in beperkte mate een rol en blijft beperkt tot elementen van patiënttevredenheid. De ecologische aspecten blijven volledig buiten beschouwing. Het financiële aspect wordt daarentegen uitgebreid geanalyseerd, maar dat gebeurt niet op een verstandige en correcte manier.

Daarnaast valt op dat er in de businesscase geen oog is voor de gevolgen elders in de zorgketen, terwijl die er naar alle waarschijnlijkheid wel zijn. Een investering in betere diagnostische apparatuur kan voor deze instelling weliswaar slechts tot extra uitgaven leiden, maar het kan er wel voor zorgen dat behandelingen door andere zorgprofessionals niet meer nodig zijn of effectiever kunnen gebeuren. Dat kan per saldo tot een besparing of kwaliteitswinst leiden waar de samenleving als geheel baat bij heeft.

Wat kunt u hiermee in de praktijk?

Vanzelfsprekend kan op basis van een enkelvoudige casestudie geen uitspraak gedaan worden over de manier waarop de sector omgaat met duurzaamheid rond investeringsvraagstukken. De casestudie biedt daarentegen wel handvatten om uw eigen aanpak rond investeringen eens kritisch te bezien. Er is veel bedrijfseconomische literatuur beschikbaar om het financiële aspect rond investeringen goed te analyseren. Voor de sociale en ecologische impact is dat anders, want het wetenschappelijk onderzoek staat hier nog in de kinderschoenen. Maar het levert al grote winst op als u in uw instelling gezamenlijk hardop nadenkt over die impact; welke aspecten spelen een rol en wat zijn de vermoedelijke uitkomsten? Als dat helder is, kan er al een enorme stap richting een werkelijk duurzame bedrijfsvoering gemaakt worden. En daar wordt iedereen beter van.

Auteurs: Drs. Theo van Houten en dr. Koos Wagensveld zijn respectievelijk hoofddocent/onderzoeker en lector bij het lectoraat Financial Control van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Dit artikel is verschenen in cm: 2020, afl. 1

Meer lezen

• Albertini, E., Does environmental management improve financial performance? A meta-analytical review. Organization & Environment, 2013.
• Orlitzky, M., F.L. Schmidt & S.L. Rynes, Corporate social and financial performance: A meta analysis. Organization Studies, 2003.
• Orsato, R. J., Competitive environmental strategies: When does it pay to be green? California Management Review, 2006.
• Slawinski, N., & P. Bansal, P., Short on time: Intertemporal tensions in business sustainability. Organization Science, 2015.
• Van Houten, Th.H., Duurzame bedrijfsvoering, Noordhoff Uitgevers, 2019.
• WECD (World Commission on Environment and Development), Our Common Future (the Brundtland report), Oxford University Press, 1987.

Toekomst centraal in nieuwe collegereeks Actualiteiten Accountancy & Controlling

In deze nieuwe collegereeks, georganiseerd door cm: in samenwerking met Nyenrode Business Universiteit, worden de ontwikkelingen op het gebied van accountancy & controlling en de veranderingen in het vakgebied belicht door deskundige docenten vanuit verschillende disciplines. De collegereeks bestaat uit 6 colleges op dinsdagavond en gaat van start op 17 maart. In kort tijdsbestek bent u volledig op de hoogte en krijgt u handvatten om zelf aan de slag te gaan. Prof. mr.dr. Marcel Pheijffer RA is docent van het college Turbulente tijden binnen de accountancy. Kijk hier voor het complete programma van de collegereeks Actualiteiten Accountancy & Controlling.