In de jaarrekeningen van stichtingen en verenigingen wordt vaak bij de grondslagen vermeld dat de jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met RJ 640 ‘Organisaties-zonder-winststreven’. Dit suggereert dat zo’n jaarrekening op een geheel ander stelsel is gebaseerd dan een ‘commerciële’ jaarrekening die op de RJ en Titel 9 BW2 is gebaseerd. Dat is feitelijk niet het geval. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten?
RJ 640 behandelt slechts enkele aspecten die specifiek aan de orde zijn bij non-profitorganisaties, of daar vaker voorkomen. Voor ‘gewone’ onderwerpen verwijst RJ 640 naar de algemene richtlijnen. Een ‘RJ 640-jaarrekening’ is dus eveneens gebaseerd op de overige bepalingen van de RJ.
Stichtingen
De toepasselijkheid van de wet ligt iets genuanceerder. Stichtingen vallen doorgaans niet onder Titel 9 BW2. Sommige bepalingen in de wet zijn echter dermate basaal, dat ze feitelijk ook gelden voor een jaarrekening van een stichting. Maar de beklemming van eigen vermogen met wettelijke reserves heeft voor stichtingen geen betekenis, en gelden ook niet. Zou dus een stichting kosten van ontwikkeling activeren, dan is een wettelijke reserve niet aan de orde. Soms is een reserve echter geboden vanuit de winstbepalingsgrondslag. Zou een stichting een pand in eigen gebruik herwaarderen, dan heb je wel een herwaarderingsreserve omdat dit boekhoudkundig niet meteen een bate is.
Ook bij sommige wettelijke toelichtingsvereisten kan discussie ontstaan of die voor een ‘RJ 640 jaarrekening’ gelden: strikt genomen geldt Titel 9 BW2 niet, en de RJ vermeldt het niet als eigen richtlijn omdat het al in de wet staat, maar is het niet noodzakelijk voor het inzicht?
Kleine stichtingen
Voor kleine stichtingen geldt hoofdstuk C1 van de RJ-bundel voor micro- en kleine rechtspersonen. Naar verluidt is dit hoofdstuk ontwikkeld omdat voor de (voor stichtingen veelal vrijwillige) controle van een jaarrekening accountants een norm nodig is om op te toetsen, en RJ 640 als ‘te zwaar’ werd gevonden voor kleine stichtingen. Of een stichting ‘klein’ is wordt op dezelfde manier bepaald als bij kleine ondernemingen, met alleen de nuance dat in plaats van omzet naar (alle) baten wordt gekeken. De vereenvoudigingen in RJk C1 zijn feitelijk dezelfde als die voor kleine ondernemingen. Opmerkelijk is dat RJk C1 wel een bestuursverslag voorschrijft, terwijl kleine ondernemingen daarvan wettelijk zijn vrijgesteld. Mogelijk hangt dit samen met de wettelijke plicht voor (ook kleine) verenigingen om een bestuursverslag op te stellen (artikel 2:48 BW).
Begrotingscijfers
Een opmerkelijk punt waar RJ 640 en RJk C1 verder gaan dan de overige Richtlijnen is het opnemen van begrotingscijfers. Daar waar de begroting een belangrijk sturingsinstrument is, worden in de staat van baten en lasten ook de begrotingscijfers voor het boekjaar opgenomen. In de toelichting worden de verschillen tussen de begroting en de werkelijke cijfers geanalyseerd.
Subsidies
Vanwege de belangrijke rol die subsidies veelal hebben in non-profitsector moet bij subsidies worden vermeld in hoeverre die structureel of incidenteel zijn. Die duiding is voor ondernemingen niet voorgeschreven.
Vermogen
Stichtingen hebben weliswaar eigen vermogen, maar er zijn geen eigenvermogenverschaffers waarmee transacties gedaan kunnen worden. Slechts bij oprichting wordt het beginvermogen aangeduid als kapitaal. Latere inbreng van vermogen komt dus nauwelijks voor, althans niet dat dit rechtstreeks in het eigen vermogen wordt verwerkt. Zou dus bijvoorbeeld een stichting om niet een bedrijfspand krijgen voor eigen gebruik, dan wordt dit als een bate in de staat van baten en lasten verwerkt. Een uitzondering is bijvoorbeeld een fusie van twee stichtingen waarbij de overblijvende stichting het vermogen van de verkregen stichting wel in het eigen vermogen verwerkt.
Bestemmingsreserves en -fondsen
Hoewel bestemmingsreserves en -fondsen op zich ook bij commerciële ondernemingen zouden kunnen voorkomen, zijn ze veel gangbaarder in de non-profit sector. Een veel voorkomend misverstand is dat ontvangsten en uitgaven inzake die specifieke bestemming dan rechtstreeks in het eigen vermogen worden verwerkt. Dat is niet het geval. Het betreft slechts een rubricering binnen het eigen vermogen. Wordt bijvoorbeeld een bestemmingsreserve aangewend voor de aanschaf van een pand, dan wordt het pand gewoon geactiveerd en afgeschreven. En de uitgave voor een reorganisatie waarvoor een bestemmingsreserve was gevormd komt gewoon ten laste van het resultaat. Daar waar de bestemming is bereikt, valt de bestemmingsreserve vrij in de algemene reserves.
Consolidatie
Tot slot is consolidatie een onderwerp dat bij stichtingen specifieke aspecten heeft. De algemene principes gelden hier ook gewoon, maar doordat stichtingen geen aandelen uitgeven, zal de centrale leiding over een groep van stichtingen gebaseerd zijn op andere omstandigheden. Bijvoorbeeld dat de besturen uit dezelfde personen bestaan, of dat statutair of feitelijk beleidsbeslissingen zijn gedelegeerd aan een andere stichting. Dit kan meer oordeelsvorming vergen dan bij een aandelen-gebaseerde structuur.
Stichting administratiekantoor (STAK)
En zelfs als een stichting overheersende zeggenschap heeft over een BV, dan is consolidatie niet per se aan de orde. Een veelvoorkomend voorbeeld daarvan is de ‘stichting administratiekantoor’ (STAK). Doordat tegenover het aandelenbezit uitgegeven certificaten staan waarmee alle baten van de aandelen moeten worden uitgekeerd, worden deze aandelen niet gezien als activa: de STAK heeft niet de economische voordelen. Daarmee zouden ook bij consolidatie de onderliggende cijfers van de BV niet tot uitdrukking komen in de jaarrekening van de STAK.
Auteur: dr. Bart Kamp RA
Dit artikel is verschenen in cm: 2020, afl. 3.
