Als 17-jarige keek ik in 1973 naar de befaamde tv-toespraak van de toenmalige premier Joop den Uyl. De oliecrisis was net uitgebroken en Den Uyl moest onder andere aankondigen dat de benzine op de bon ging. Hij sloot zijn toespraak af met de beroemd geworden uitspraak dat we vanaf nu zuiniger moesten gaan leven. Het tijdperk van de goedkope energie was definitief voorbij. Ik dacht aan deze uitspraak terug toen eind april de handelaren hun overtollige voorraden met bijbetaling van de hand deden.
Het is heel verleidelijk en ook begrijpelijk om een crisis te zien als een goed moment om alles anders te gaan doen. Opeens begrijpen we dat onze aanvoer- en distributieketens te lang zijn geworden. We leven te dicht op de dieren, dus is het logisch om iets te doen aan de bio-industrie. En als we dan toch bezig zijn: stop met het vliegen naar Barcelona voor 50 euro. Weg met de goedkope kleding.
De roep om verandering is begrijpelijk. We weten natuurlijk heel goed dat we de aarde uitputten en dat we actie moeten ondernemen om een beetje fatsoenlijk erfenis aan onze kinderen na te laten. Toch vallen we, als de crisis voorbij is, binnen de kortste keren weer terug in onze oude leefgewoontes Na de kredietcrisis in 2008 joegen de beleidsmakers de rente weer omlaag, met als resultaat dat de kredietverlening nog harder ging groeien.
Op het hoogtepunt van de crisis beloven we plechtig beterschap. Waarom blijven de veranderingen dan uit? Ik denk dat er twee verklaringen zijn. We kunnen wel zeggen dat we het allemaal anders willen, maar veranderen is helaas erg lastig. Bewust leven is duurder en het kost inspanning en geld. Goedkoop vlees, goedkope kleding en nu voor 35 euro naar Barcelona, het is te verleidelijk om het los te laten. Maar daarnaast is er nog een ander probleem. De mens is van nature niet geneigd om extreme risico’s in zijn besluiten mee te nemen. Bovendien kost dat geld. We kunnen wel 3.000 in plaats van 1.000 IC-bedden willen hebben, maar wie betaalt de rekening? De roep om grote veranderingen is het grootst als de omstandigheden extreem zijn. Maar als die druk weg is, kiezen we weer voor het belang op de korte termijn.
Echte ingrepen doen pijn en dat is kennelijk iets wat we niet echt willen
En er speelt ook nog wat anders mee. Om echte veranderingen af te kunnen dwingen is meer internationale coördinatie tussen beleidsmakers nodig. Dat is iets wat buitengewoon moeilijk is. Dat zagen we na de financiële crisis. Het bankwezen zou weer gezond gemaakt moeten worden. Dat maakt het opbouwen van extra kapitaalbuffers noodzakelijk. Het is allemaal niet gebeurd. Italië, Duitsland en Frankrijk lieten hun banken voortmodderen. De lokale kiezers zouden ingrepen niet aanvaarden.
Zolang er geen ander beleidskader komt, zal de roep om veranderingen verstommen. Echte ingrepen doen pijn en dat is kennelijk iets wat we niet echt willen.
Auteur: Jaap Koelewijn, Professor Corporate Finance bij de Nyenrode Business Universiteit.
Dit artikel is verschenen in cm: 2020, afl. 5.
Lees hier meer blogs uit de rubriek Economische outlook
