Het afgelopen jaar was er eentje van extremen. De rente daalde en er is een overschot aan besparingen. De extreem lage rente is helaas geen teken van kracht, maar van zwakte.

Om verschillende redenen is 2020 een jaar om heel snel te vergeten. Het is een breed gedragen opvatting dat het in 2021 alleen maar beter kan gaan. Nog een paar weken lockdown en we kunnen weer wat meer ruimte krijgen. De vraag is niet of Trump weggaat maar of hij wordt afgezet. Zelfs het Brexit-drama is met beperkte schade afgelopen. Wie te midden van het geweld op de financiële markten rustig was blijven zitten, kan zelfs een bescheiden winst noteren. We zouden optimistisch kunnen zijn.

Rentedalingen

Toch zijn er een paar zaken die ik ondanks al het optimisme niet ongenoemd wil laten. Het afgelopen jaar was een jaar van extremen. Over een breed front daalde zowel de lange als de korte rente. Met grootschalige opkoopprogramma’s duwden de centrale banken de rente nog verder naar beneden. In weerwil van de oplopende tekorten kunnen de meeste overheden zich moeiteloos financieren. De extreem lage rente is helaas geen teken van kracht, maar van zwakte. Er is door de coronacrisis een enorm overschot aan besparingen. Nederlandse consumenten hielden vorig jaar ruim 21 miljard euro over. Het bedrijfsleven schuift besparingen voor zich uit. Het geld klotst rond en de overheid kan weinig anders doen dan het te lenen en weer uit te geven.

Speculatie

De extreem lage rente heeft ook onbedoelde neveneffecten. Omdat obligaties onaantrekkelijk zijn, kunnen de beleggers weinig anders doen dan hun geld in aandelen, vastgoed of cryptovaluta te stoppen. De steeds verder oplopende prijzen van deze activa bedreigen de stabiliteit van de economie. Tesla is in beurswaarde gemeten meer waard dan al zijn grootste concurrenten bij elkaar. Beleggers zijn bereid 1.700 keer de winst te betalen. Voor Facebook betalen ze dertig keer de winst. Wat rechtvaardigt deze enorme waardering? Ik zou het niet weten. Hetzelfde geldt voor de Bitcoin. In 2020 verviervoudigde de koers. Niemand kan mij uitleggen wat deze koers rechtvaardigt, anders dan dat er gespeculeerd wordt. De prijzen van vastgoed bleven – crisis of niet – doorstijgen.

Kettingreactie

Je zou cynisch kunnen zijn en denken dat de speculanten vroeg of laat het deksel op de neus zullen krijgen. Eigen schuld dikke bult. Maar zo eenvoudig is het niet. Als om wat voor reden dan ook een einde komt aan dergelijke speculaties dan kan dat een effect hebben op het hele financiële systeem. Dat zal zeker het geval zijn als beleggers, die met geleend geld hebben gespeculeerd, gedwongen worden om hun posities te liquideren. Dan kan er zomaar een kettingreactie ontstaan die het hele systeem raakt.

Deze sluimerende risico’s illustreren wat het dilemma van de beleidsmakers is. Door alle ongewenste effecten van hun beleid zouden ze eigenlijk de rente moeten verhogen. Maar het risico is dat hun besluit als een boemerang terugkomt. Ik ben benieuwd hoe ze dit probleem gaan oplossen.

Lees hier meer blogs uit de rubriek Economische outlook.

Dit artikel is verschenen in cm: 2021, afl. 1.