Hoe houden we de zorg betaalbaar en wint solidariteit het van individualisme? Misschien moeten we minder kijken naar het risico van investeerders en meer naar de vraag hoeveel winstuitkering maatschappelijk te verantwoorden is.

Het eigen risico in de zorg is een vast onderwerp op de agenda van de politieke partijen en zorgt regelmatig voor een stevig debat. Dat we de zorguitgaven niet met hetzelfde tempo kunnen laten stijgen als in de afgelopen decennia, daar zijn de meeste mensen het wel over eens. Hoe we de stijging van de zorguitgaven dan het beste kunnen beteugelen, is echter geen uitgemaakte zaak.

Maakbare wereld geen realiteit

Het eigen risico is één van de instrumenten die nu al een aantal jaren wordt ingezet om de stijging van de zorgkosten in te tomen. Het achterliggende gedachtengoed lijkt uit te gaan van het principe ‘de vervuiler betaalt’. Wie gebruik maakt van de zorg, had dit kunnen voorkomen? Door de gebruikers te laten betalen, zullen zij minder snel onnodig gebruik maken van de tweedelijns zorg, zo is de gedachte.

Deze gedachte gaat uit van een volledig maakbare wereld, waarin iedereen dezelfde kansen heeft en volledig verantwoordelijk kan worden gehouden voor de gevolgen van de levenskeuzes die gemaakt zijn. Een aantrekkelijke gedachte. Zo een wereld zou rationeel zijn en goed bestuurbaar, waarbij er geen verschil is tussen theorie en praktijk. Het behoeft waarschijnlijk geen betoog dat dit geen realiteit is.

Bevordering inkomensongelijkheid

Het eigen risico treft chronisch zieken onredelijk hard. Daarbij zit er een inherente ongelijkheid in elk systeem met vaste bedragen, of het nu om kosten, boetes of een eigen risico gaat. Deze inherente ongelijkheid wordt veroorzaakt door de inkomensverschillen. Voor mensen met een bijstandsuitkering is het huidige eigen risico bijna onbetaalbaar, terwijl het voor mensen met een riant inkomen over het algemeen zonder problemen op te brengen is.

Het verschil wordt nog groter gemaakt door de keuzemogelijkheid voor het vrijwillig eigen risico, waar een premieverlaging tegenover staat. Voor mensen met een riant inkomen is dit een reële optie, maar juist diegenen die het vrijwillige eigen risico niet op kunnen brengen (en de premieverlaging daarmee waarschijnlijk extra goed kunnen gebruiken), lopen de premieverlaging mis. Het huidige eigen risico-systeem bevordert hierdoor de inkomensongelijkheid. Het kan ertoe leiden dat mensen met een klein inkomen de zorg gaan mijden, waardoor er op termijn hogere zorgkosten gemaakt worden, die we weer met elkaar dienen te betalen. Hier wordt uiteindelijk niemand beter van.

Risico van investeerders

Een ander agendapunt van de politieke partijen betreft de winstuitkering in de zorg. Meestal gaat de discussie dan over de vraag of iemand voor of tegen is. In het kader van het eigen risico is het echter interessant om na te gaan welk eigen risico de investeerders in de zorg lopen? Tegenover een hoger eigen risico hoort volgens de financiële theorie ook een hogere vergoeding te staan, in de vorm van dividend of koersstijgingen. Elke investeerder in de zorg is echter verzekerd van een (over het algemeen toenemende) vraag.

De zorgsector kent een verregaande regulering ten aanzien van de te leveren kwaliteit en de hieruit voortvloeiende opbrengstenstromen. Het eigen risico voor investeerders kan daarmee grosso modo ingeschat worden als laag. De discussie over winstuitkering in de zorg zou daarom naar mijn mening niet moeten blijven hangen op of het al dan niet wenselijk is, maar verrijkt dienen te worden met de vraag hoeveel winstuitkering maatschappelijk te verantwoorden is. Vreemd vermogen is immers ook niet gratis.

Zorg betaalbaar houden

Er worden momenteel mooie initiatieven ontplooid om de zorg op termijn betaalbaar te houden. Zeer waarschijnlijk is er niet één maatregel die alleen de zorg financieel toekomstbestendig kan maken, maar met een combinatie van maatregelen is er veel mogelijk. Ik hoop dat de solidariteit hierbij zal winnen van het individualisme. Samen komen we verder. Daarbij is het van belang om de risico’s te managen, maar dit geldt wellicht nog meer voor de kansen. Laten we het eigen risico in de zorg ombuigen naar de collectieve kansen voor de zorg!

Wekelijks kijkt een professional uit ons cm: nieuwspanel terug op het nieuws. Deze week: Bestuurslid Winfred de Gier van Fizi, de netwerkorganisatie van zorgfinancials en partner bij WMA Professionals.