De werknemer van 2021 is een heel andere dan de werknemer van 1991. Toch hanteren bedrijven dezelfde beoordelingsmethodes en motiveringsinstrumenten die al decennialang dienstdoen. Dat werkt allang niet meer, betoogt leiderschapstrainer Remco Claassen. Het is tijd dat organisaties hun traditionele motiveringstactieken bij het grofvuil zetten en kijken naar hoe de moderne werknemer in het leven staat.

Passie en talent moeten in het moderne bedrijfsleven optimaal zijn versmolten om gemotiveerd te blijven. Het motiveren van personeel vergt heel andere managementvaardigheden dan in de vorige eeuw. Volgens Claassen, spreker op de Nationale Controllersdag 2021, hebben sociale veranderingen in de maatschappij grote effecten gehad op leiders. Waar vroeger opdrachten werden opgelegd en uitgevoerd, gaat het nu om werknemers in staat te stellen om visie uit te voeren door ze te inspireren en voldoening te geven. ‘Leiderschap in de eenentwintigste eeuw heeft veel meer te maken met mensen helpen om te wíllen.’ Dat heeft gevolgen voor de manier waarop mensen worden aangestuurd.

Uitvoeren wat de baas zegt

In het verleden werd een koers strak opgelegd en ging een bedrijf dat uitvoeren. Die autoriteit hebben werkgevers niet meer, nu moeten ze hun werknemers inspireren en motiveren om te doen wat nodig is. ‘Mensen doen niet zomaar iets voor iemand die meer strepen op de mouw heeft,’ zegt Claassen. ‘Vroeger had het intensere consequenties als je iets niet deed. Dan kon je je baan verliezen of je carrièrekansen namen af omdat de baas niet meer bereid was in je te investeren.’ Top-down uitstippelen wat toen nog gebeurde is eigenlijk verdwenen in de moderne maatschappij, legt hij uit.

‘De coronatijd is voor mij als leiderschapstrainer een interessante periode. Kijk eens wat er gebeurt als je mensen vrijheden afneemt of regels oplegt. Voorheen volgde je de regels gewoon, maar nu hebben we allemaal last van het malieveldsyndroom: als ons iets niet aanstaat, gaan we boos roepen.’ Een uitdaging is volgens hem dat er voorheen een kennisdominante hiërarchie was. De leiders van toen waren senior medewerkers met veel ervaring in het vak en daar komt een stukje autoriteitsgevoel bij mee. ‘De mensen die het meeste wisten, hadden het meest te vertellen.’

Lees ook: Marilijn Boumeester: ‘Een fris perspectief op een veranderend beroep’

Dalende arbeidsethos, dalende servicegraad

Een tweede punt is dat het arbeidsethos is veranderd. ‘Het is een heel goede zaak dat we sociale vangnetten hebben en arbeiders meer rechten hebben. Maar dat doet ook iets met het ‘moeten’. Mensen voelen de plicht minder.’ Hij haalt een onderzoek aan dat er een correlatie is tussen baantevredenheid en diefstal. ‘Gaan mensen dan gummetjes meenemen? Nee, het gaat om diefstal in tijd. Langer kletsen met een collega, langzamer bewegen, iets meer zinloos vergaderen, exact om vijf uur uitklokken maar om half vijf al mentaal op vakantie zijn. Dat zijn kwartiertjes. Maar tienduizenden fte’s en 230 dagen per jaar tikt dat aan.’ Vroeger werden mensen die er de kantjes vanaf liepen gestraft, maar dat ligt tegenwoordig moeilijker.

‘Op zich is het een gezonde groei dat er meer wordt geluisterd naar mensen en dat er meer wordt ingevoeld. Maar ik ben wat ouder aan het worden en ik zie ook de schade. Niet iedereen houdt het arbeidsethos in zichzelf zo hoog dat de servicegraad niet daalt. Maar dan denk ik eigenlijk: “Je krijgt fucking salaris, doe gewoon je fucking werk.” Dus ik snap de frustratie van werkgevers wel. De zijden handschoen die ze tegenwoordig moeten betrachten om mensen tevreden te houden – dat is wel een beetje doorgeslagen.’

Kunnen en willen combineren

‘Mensen willen en kunnen wel veranderen, maar willen niet veranderd worden,’ is het centrale thema waar Claassen steeds naar teruggrijpt. Omdat mensen alleen van binnenuit gemotiveerd willen worden, gaan volgens hem ‘de hakken in het zand’ als er om conformiteit wordt gevraagd. ‘Leidinggeven zit in een vreemde spagaat. Je blijft verantwoordelijk voor de output van je team. Maar om output te krijgen moet je faciliteren en inspireren. Dat is bijna onmogelijk: verantwoordelijkheid top-down, maar inspireren bottom-up.’

Alle beoordelings- en feedbackmethodes die bedrijven hanteren zijn gebaseerd op wat iemand wil en wat iemand kan. ‘Dat iemand iets praktisch kan, betekent niet dat ze het moeten doen. Werkgeluk wordt steeds belangrijker.’ Volgens hem is de focus op tevredenheid op zich een heel gezonde manier om naar leiderschap te kijken. ‘Een leider is in principe iemand die anderen inspiratie geeft om te groeien naar een niveau waar het kunnen en het willen worden gecombineerd.’ Maar de focus op werkgeluk heeft ook een keerzijde: mensen zijn zich meer bewust van wanneer werk ze niet gelukkig maakt, legt de leiderschapstrainer uit. ‘Sommige mensen janken dan om niks en zijn niet mee uit zichzelf voort te duwen.’

Lees ook: Gwen van Berne, cfo van RIPE NCC: ‘De controller moet continu op pad zijn in de organisatie’

Leidinggevende moet niet coachen

Hoe lossen we de spagaat op tussen het stimuleren van werkgeluk en het zorgen voor productiviteit? Volgens Claassen is het belangrijk dat de coachende rol wordt weggehaald bij de leidinggevende. ‘Je kunt niet de coach zijn van iemand waar je ook de beoordelaar van bent. Je bent verantwoordelijk voor de output van de fte en dan kun je straffen of belonen. Of je moet de werknemer begeleiden naar het optimale pad naar werkgeluk. Maar een coach die mensen helpt, kan niet zeggen nadat mensen twee keer opnieuw zijn thuisgebleven: “Ik ga jou geen verhoging geven.”

‘Je hebt coaches, geduldig en empathisch, en je hebt mensen die bezig zijn met performance. Het is gelul dat iemand die een bedrijfsschool heeft gedaan dat allemaal moet kunnen. Coaching is een vak en het vinden van werkgeluk kun je het best met externe partij doen. Intern houd je het hiërarchische verband en begeleid je mensen zodat ze beter presteren.’ Hij stelt als belangrijke stap voor om beoordelingsgesprekken uit te bannen. ‘Dit is een retrospectief veroordelend proces wat eigenlijk nog nóóit inspirerend heeft gewerkt.’

Blik op de toekomst

Wat dan wel? In gesprekken moet de focus sterk liggen op de toekomst, beargumenteert Claassen. Kijk hoe een werknemer gelukkiger wordt met zijn werk. ‘Beperk dat als baas tot taken in de functie. Als coach kijk je dan naar: “Hoe zorg ik dat jij steeds meer blij wordt van je werk?”’ Een beoordeling kijkt naar wat iemand doet, maar er is weinig aandacht voor wat iemand daarbij voelt. En juist daar is de focus van de maatschappij naar verschoven de afgelopen decennia. Het is dan ook een taak van leiders om dat invoelen onderdeel te maken van het proces. ‘Als mensen uit zichzelf gemotiveerd worden, hoef je ze niet meer voort te duwen.’

Hij wijst erop dat dit bepaald geen nieuw concept is. Al jaren schrijven trainers en deskundigen over deze verschuiving, maar bedrijven gaan daar maar niet in mee. Oude beoordelingsprocessen en kpi’s blijven de dienst uitmaken in het bedrijfsleven. ‘Dat werkt gewoon niet. Je ziet de stijgende lijn in burn-outs, mensen die afhaken of mentaal op vakantie gaan.’ Er zijn zelfs studies die dit gebrek aan geluk koppelen aan echtscheidingen, mentale problemen, lichamelijke klachten, afnemende immuniteit en ziekte. Dus ook al is dit allemaal verre van nieuw, het werkgeluk staat nog steeds niet centraal in moderne bedrijfsvoering, zo merkt hij uit opmerkingen als: ‘Ik hoef nog maar tien jaar’. ‘Hoe sta je dan ’s ochtends op? Ik moet er niet aan denken dat ik de komende tien jaar iets moet doen wat ik niet leuk vind.’

Lees ook: Growth hacker Chris Out: ‘De controller kan echt het verschil maken door te zeggen: daar ligt het goud’

Praktische oplossingen

Een van de obstakels van het invoeren van bedrijfscoaching is wellicht het prijskaartje. Veel bedrijven zien zo’n investering als te duur. Daarnaast levert het op een abstract niveau iets op, minder in concrete cijfers. Claassen oppert om de scheiding coaching en beoordeling in dat geval wel te maken, maar de taken te verdelen. ‘De leidinggevende van het ene team, coacht dan een lid van het andere team.’ Daarmee houd je de beoordeling bij de daadwerkelijke leidinggevende, die niet meer in de spagaat hoeft om te zoeken naar een gulden middenweg tussen werknemers tevreden houden en ze tegelijkertijd belonen of straffen op basis van hun prestaties. ‘Dan mogen deze leidinggevenden niet achter de rug van de werknemers om met elkaar praten, want dan ben je de vertrouwenspositie kwijt. Coachen gaat over veiligheid en verbinding en dat werkt niet als je ook het salarisbudget bepaalt.’ Hij wijst erop dat deze oplossing wel tweederangs is. ‘Koop coaching liever in.’

Dat coaching een vak apart is blijkt volgens hem uit onderzoek dat constateerde dat ‘doe je best’ een negatieve druk op kinderen zet en het veel beter is om te zeggen ‘veel plezier vandaag’ of ‘zorg goed voor jezelf’. Datzelfde principe geldt voor de relatie tussen baas en werknemer. ‘Als je verantwoordelijk bent voor de output van je organisatie kun je eigenlijk niet meer zeggen “doe je best”. Je wilt dat zij leveren en targets zijn de meest killing instrumenten die je kunt verzinnen. Mensen gaan dan voor de poen en niet meer voor kwaliteit.’ Oude instrumenten en beoordelingsmodellen voldoen niet meer in de eenentwintigste eeuw en het is hoog tijd dat het bedrijfsleven zich aanpast op de sociale veranderingen die al meer dan een halve eeuw plaatsvinden.

Nieuwsgierig geworden? Bezoek de Nationale Controllersdag 2021

Ook op zoek naar nieuwe perspectieven? Naar nieuwe manieren om naar uw werk te kijken? Op de Nationale Controllersdag 2021 op 7 oktober in de Rijtuigenloods in Amersfoort, neemt Marilijn Boumeester u als dagvoorzitter mee door hét event voor de finance professional, met inspirerende keynotes van onder andere Igor Beuker (internationale topspreker op gebied van digitale transformatie), Gwen van Berne (cfo RIPE NCC / IMA chair-elect) en Remco Claassen (dé master op het gebied van leiderschap), verschillende break-out sessies en afsluitend een borrel. Kortom een dagvullend programma met veel interessante sprekers, cases en goede mogelijkheid om te netwerken. Hier vind u neer informatie over de Nationale Controllersdag en het complete programma.