Er is een vreemde ontwikkeling aan de gang. De lonen stijgen niet mee met de inflatie, terwijl de arbeidsmarkt nog nooit zo krap is geweest. Je zou verwachten dat de wet van vraag en aanbod zijn werk zou doen. Maar er is geen luide roep om hogere lonen. Wat zou dat kunnen verklaren?
‘Willen we naar de Dam, dan gaan we naar de Dam’. Met deze fameuze woorden riep FNV-vicevoorzitter Herman Bode in maart 1980 zijn leden op om op de Dam in Amsterdam te gaan demonstreren. De voorgenomen demonstratie was verboden uit angst voor krakersrellen. In april zou prinses Beatrix koningin worden en het was daarom al weken onrustig in de stad. Ze gingen naar de Dam.
Macht vakbonden elimineren
De vakbonden hadden goede redenen voor hun opstandigheid. Nederland zuchtte onder een hoge inflatie, torenhoge rente en een sterk stijgende werkloosheid. Hele bedrijfstakken – scheepsbouw, textiel en zware industrie – verdwenen. De tragiek van dit alles is dat het verzet van de bonden geen effect had. Het neoliberale beleid was er juist op gericht om de macht van de bonden te elimineren. Dat is goed gelukt. Begin 2021 werd bekend dat het FVN sinds 1980 20 procent minder leden heeft, terwijl de beroepsbevolking met 20 procent steeg.
In 2022 zou Herman Bode alle redenen hebben om weer in opstand te komen. Er is namelijk een vreemde ontwikkeling aan de gang. Na 1980 was er tot aan 2019 een redelijk stabiele relatie tussen inflatie en lonen. Met enige vertraging werd de inflatie in de lonen gecompenseerd. Maar sinds de coronacrisis is dit verband verbroken. Dit jaar begon met een inflatie die dik boven de 5 procent zit. De economie zucht onder haperende aanvoerketens, dure energie en tekorten. Vooral de dure energie is iets wat grote happen uit het huishoudbudget hapt. Maar wat doen de lonen? Die stijgen nauwelijks. Komen er opstanden en demonstraties? Nee dus. De arbeidsmarkt is sinds de jaren zestig niet zo krap geweest, maar het blijft qua vakbonden stil op de Dam.
Lees ook: Blog Jaap Koelewijn: Inflatie: Stop de steun
Verklaring in twee factoren
Dit verbaast mij. Uiteraard hebben de vakbonden hun macht grotendeels verloren. Maar ik zou verwachten dat de wet van vraag en aanbod zijn werk zou doen. Want ook de tarieven van de meeste zzp’ers stijgen nauwelijks. Dat is vreemd, want de arbeidsmarkt is extreem krap. Mijn favoriete voorbeeld is dat mijn 21-jarige dochter van het bouwbedrijf waar ze voor een jaartje werkt een auto van de zaak heeft. Haar baas krijgt domweg geen personeel.
Wat zou dat kunnen verklaren? Ik denk dat er twee factoren zijn. Sinds de kredietcrisis staat ons land in de crisisstand. Daarna kwam de eurocrisis, die werd gevolgd door corona. Mensen zijn onzeker en durven niet te onderhandelen. Bovendien, de schaarste zit ook in sectoren waarin er geen traditie is om je recht te halen. Onderwijs en zorg, staken is het laatste wat ze doen. De andere verklaring is dat we nog steeds denken dat de inflatie overwaait. We hopen dat energie goedkoper zal worden en dat de aanvoerketens weer op orde komen.
Daar ben ik nog niet van overtuigd. Energie is duur door geopolitieke spanningen en de energietransitie. De tekorten op de arbeidsmarkt zijn hardnekkig. Ik vrees dat de inflatie niet tijdelijk is. Ik zal de komende maanden met spanning de cijfers volgen.
Auteur: Jaap Koelewijn
Lees hier meer blogs uit de rubriek Economische outlook.
Dit artikel is verschenen in cm: 2022, afl. 1.
