Econoom en journalist Mathijs Bouman, regelmatig te zien bij Nieuwsuur, behoeft nauwelijks introductie. Op 15 juni staat hij op de Nationale Controllersdag om de aanwezige financials duidelijk te maken hoe het ervoor staat met de economie. ‘We moeten uitgaan van lage groei. Eén á twee procentjes per jaar telkens.’
Wat heeft Bouman met financials? ‘Als econoom ben ik ook met cijfers bezig. Ik heb ooit mijn dissertatie geschreven over Environmental Cost and Capital Flight. Het werkveld van controllers, accountants en andere financials is interessant. Er is in hun werkveld altijd wel een ontwikkeling. De digitalisering van financiële processen waar naar ik verwacht kunstmatige intelligentie ook een rol gaat spelen in de toekomst, de schaarste aan financials en het toevoegen van duurzaamheidsinformatie bij de financiële resultaten… Never a dull moment. Daarbij geloof ik niet, zoals een universiteit stelde, dat het beroep van financial verdwijnt. Ja, een deel van de routinematige werkzaamheden wordt overgenomen door software, maar dat maakt het vak alleen maar interessanter. Daarmee gaan financials namelijk meer toe naar de kant van analyse en duiding. Elke keer trappen we erin. We denken iedere keer dat er door automatisering en robotisering banen verdwijnen en dat er ‘straks geen werk meer is’. Dat is nooit zo gebleken. Het werk wordt er alleen anders van.’
Nationale Controllersdag 2023
De Nationale Controllersdag op donderdag 15 juni is hét event voor controllers en andere financials om inspiratie en kennis op te doen. De maatschappelijke turbulentie en de actuele ontwikkelingen rondom duurzaamheid en digitalisering resoneren door in organisaties. Dat zorgt voor veranderingen en innovaties, maar ook voor onzekerheden en hard werken. Eén ding is zeker, u kunt daar als financial een belangrijke verbindende rol in spelen! Meld u hier aan.
Trekker verving de schoffel
Als econoom is het moeilijk uit te leggen welke nieuwe werkzaamheden er zullen ontstaan, stelt Bouman. ‘De trekker verving de schoffel, maar daardoor is er nog steeds wel een boerenbestaan. Je weet als je aan de vooravond van zo’n ontwikkeling staat alleen niet exact waar behoefte aan gaat zijn. Dat is ook de reden dat het voor een individuele financial verstandig is om bij te scholen. Bijvoorbeeld in dat analysewerk dat er meer en meer aan zit te komen. Hoe krijg ik mijn analyses beter over de bühne? Richting collega’s en de business? Je moet ook weten wat je wel en niet met data kunt en hoe je deze kunt vermarkten in jouw organisatie. Daar ligt een mooie taak voor finance. Ook in het stroomlijnen van de informatievoorziening ligt een taak. Als je een bedrijf bestuurt, wil je namelijk niet meer dan vijf indicatoren of het goed gaat of niet. Zodat je kunt voorspellen wat er gaat gebeuren als bijvoorbeeld de rente stijgt, de voorraden beperkt zijn of een andere belangrijke score verandert.’ De controller wordt businesspartner? ‘De term businesspartner wordt sleets. Daar hebben we het al twintig jaar over. Dan begin ik me af te vragen: ‘Waarom ben je dat als controller dan al niet?’ Ik wil daarom ook op de Nationale Controllersdag uitkijken dat ik niet ga preken. Als ik dat wel doe, word ik als de zwaan die vanaf de kansel vertelt hoe fantastisch vliegen is. En na de dienst waggelt iedereen weer terug naar huis.’
Wie kan er zwemmen?
Tijd voor keiharde economie. In columns schreef Bouman dat als het rentepeil stijgt, je kunt zien wie er kan zwemmen. ‘De Sillicon Valley Bank waar nu zo’n gedoe over is, verzoop vrijwel meteen. De reden dat deze bank het loodje legt, is compleet anders dan de oorzaken van het ontstaan van de kredietcrisis van 2007/2008. Toen was het doorverkopen van rommelhypotheken een wereldwijd issue. Dit is anders. Een bank heeft een businessmodel waarbij het kort inleent en lang uitleent. Daarbij loop je een liquiditeitsrisico dat je heel goed en strak moet managen. De Amerikaanse econoom Ben Bernanke, voormalig voorzitter van het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Federal Reserve, heeft voor zijn theorie daarover in 2022 een nobelprijs gewonnen. De Sillicon Valley Bank deed dat managen extreem slecht. Als je was gaan stresstesten bij de SVB was deze er niet doorheen gekomen. Zeker niet met de Europese solvalibiteitsregels zoals deze in de Basel-afspraken zijn opgenomen. Veel techbedrijven en start-ups waren klant bij SVB. Als er goedkoop geld is, dan kun je in feite ieder onverstandig plan financieren. Ongeacht het gebrek aan opbrengsten. Dat nekt deze bank nu.’
Bankregels versoepeld
Goed om daarbij te weten: in de Verenigde Staten zijn onder toenmalig president Donald Trump de bankregels versoepeld. In Europa dus niet. ‘Maar dan nog: als een menigte een bank wil laten ploffen, dan kan dat altijd. Banken zijn nooit bestendig tegen een banking run. Vanwege het gebrek aan liquiditeiten als al hun klanten ineens hun kapitaal opvragen dat eigenlijk dus voor een groot deel uitstaat.’ Vanwege het overslaande effect op andere banken, zag de Amerikaanse overheid zich genoodzaakt om garant te staan voor de rekeninghouders. Bouman: ‘Aandeelhouders krijgen niets en het depositogarantiestelsel ging eerst tot 250.000 euro. 97 procent van het bankvermogen viel daar niet onder. Toen kwam er vanuit de Democraten, die hun Californische doelgroep gekwetst zien worden, en de investeringshoek een lobby dat er iets moest gebeuren. Daarom staat de Amerikaanse overheid nu garant voor de rekeninghouders. De Britse overheid heeft de Britse tak voor het symbolische bedrag van één pond overgenomen.’
Lees ook: Filosoof en auteur Karim Benammar: ‘Wij geven de wereld vorm door alles wat we doen’
Moeilijk te zeggen
Of de paniek overslaat naar de wereldeconomie, is volgens Bouman moeilijk te zeggen. ‘Wat het nu al wel heeft gedaan is dat het financiële instellingen op de beurs minder waard heeft gemaakt. Nu kan dat een direct gevolg zijn van angst voor een nieuwe kredietcrisis, maar op zich zou dat niet logisch zijn. Dit probleem is echt anders dan tijdens de kredietcrisis. Logischer is dat de toegenomen rente financiële instellingen minder winstgevend maakt en dat daardoor de koersen dalen. Indirect effect is wel dat de Federal Reserve en de Europese Centrale Bank naar mijn verwachting voorzichtiger zullen worden bij hun verhogingen van de rente. Om niet meer brokken te maken.’
De cfo die zijn financiering niet allang onder de loep heeft genomen, lag te slapen. ‘Met de rente op nul regende het herfinancieringen. In het algemeen in de markt: voor elk dom plan kon je een financiering aantrekken. Echter, de rente hoort niet nul te zijn. Nu de rente hoger wordt, zul je als cfo dus ook kritischer moeten zijn op je interne rentabiliteitseisen. Die waren sowieso al vaak hoger dan de externe cost of capital, maar daar zal dus een schepje bovenop moeten.’
Productieverhogende machines
Bouman vreest voor een langdurig scenario van één à twee procent economische groei. ‘Dat komt door de vergrijzing en doordat we niet zozeer investeren in machines, maar harder werken. Dan kom je tot groeiscenario’s die laag zijn. Lang waren de Nederlandse investeringen vooral in vastgoed en voertuigen. Dat zijn breedte-investeringen. Lichtpuntje is wel dat de investeringen in productieverhogende machines nu het sterkst stijgen. Daarmee kun je een hogere economische groei behalen. Wat naar mijn mening ook meespeelt is dat de ondernemersklasse vergrijst. Oudere ondernemers vinden het sneller ‘goed geweest zo’. Terwijl je voor een bloeiende economie frisse ideeën nodig hebt. Als je het mij als columnist vraagt, bederft die vergrijzing in Nederland sowieso de sfeer. We zijn een land van mopperkonten geworden, waar niemand met een beetje elan tegenin durft te gaan.’
Verlies ingehaald
Begin 2020 stortte de economie als gevolg van de coronacrisis is. Maar daar zijn we volgens Bouman opmerkelijk goed doorheen gekomen. ‘We hebben het verlies ingehaald en ook nog de misgelopen groei goedgemaakt. De energiecrisis was een bedreiging, maar ook daar zien we dat deze weinig invloed heeft op het gedrag van consumenten. Ze blijven besteden. De voorspelde economische crisis is er niet gekomen. Die extreme verhogingen lopen eruit en zijn eigenlijk al door het spijsverteringskanaal. En tot nu toe is er ook geen sprake van een loon-prijsspiraal. We pakken allemaal wat van de pijn, zoals het hoort. Dat is per bedrijf overigens verschillend, want het hangt erg af van je marktmacht of je hogere prijzen kunt doorberekenen. We hadden al met al wel een economische vertraging eind 2022, maar dat herstelde begin 2023. En nu dus die kruissnelheid van één à twee procenten per jaar.’
Verkrappen geldmarkt
De ECB verkrapt de geldmarkt, vervolgt Bouman. ‘Niet alleen door de rente te verhogen, maar ze hebben een nieuw instrument gevonden tijdens de kredietcrisis. Toen kochten ze obligaties op. Nu verkopen ze voor vijftien miljard, waardoor ze liquiditeit uit de markt halen. Hoe die verkopen uitpakken, weten we niet. Het kan nog steeds dat de ECB te hard op de rem trapt met de verhoging van de rente en dat opkoopprogramma. Als er een recessie komt, zie ik dat vooral komen omdat de ECB deze veroorzaakt. Dat zou dan weer kunnen komen omdat er te weinig ervaring is met het opkopen en nu dus weer verkopen van obligaties.’
Emigranten nodig
Het echte probleem voor het bedrijfsleven is niet zozeer de economie, maar de arbeidsmarkt. Bouman: ‘Je kunt nu niet zonder arbeidsmarktbeleid. Er zijn geld en klanten genoeg, maar de rest van de eeuw zijn er te weinig mensen. Kortom, je bent zo goed als de hoeveelheid mensen die je aan boord hebt. Kijk naar Schiphol dat sommige diensten niet meer kan leveren. Vroeger waren het de cfo en ceo die samen de strategie bepaalden over hoe ze gingen groeien. Nu moet de personeelschef daar absoluut bij zitten. Samen moeten ze een idee vormen over hoe ze de mensen gaan vinden, welke markt ze willen veroveren en hoe ze medewerkers kunnen opleiden, aan zich kunnen binden en behouden. Je moet ook continu actief zijn om jonge mensen binnen weten te krijgen. En ik zou in deze tijden wat liever zijn voor mijn flexibele schil als ik ceo van een onderneming was. Denk ook aan deeltijd-medewerkers die wellicht meer uren willen en kunnen maken. Kortom, je moet creatiever worden op dit vlak. Dit is natuurlijk lang niet zo leuk als een deal sluiten in pakweg Dubai. Maar het is wel een probleem dat continu om aandacht vraagt. Je wilt niet weten hoe de krapte op de arbeidsmarkt nu al zorgt voor kapitaalvernietiging omdat opdrachten niet uitgevoerd kunnen worden. In dat licht kunnen we emigranten wel eens keihard nodig hebben. Ondanks het politieke klimaat dat daar zeer negatief over is.’
Over Mathijs Bouman
Mathijs Bouman is econoom en journalist. Hij is vaste columnist van Het Financieele Dagblad en economisch redacteur bij Nieuwsuur. De afgelopen jaren was hij regelmatig te zien bij RTL-Z en RTL Nieuws (onder andere als beurscommentator), De Wereld Draait Door, Jinek, Pauw, EenVandaag, RTL Late Night en andere nieuws- en actualiteitenprogramma’s. Na zijn promotie in 1998 werkte Bouman als onderzoeker en docent aan de UvA, de VU en de Universiteit Leiden. Daarna ging hij de journalistiek in. Hij was adjunct-hoofdredacteur van het zakenblad FEM Business. Tussen 2003 en 2005 werkte Bouman bij de Nederlandsche Bank.
Auteur: Ronald Bruins
Fotograaf: Guus Schoonewille
