Nederland behoort tot de meest gedigitaliseerde samenlevingen ter wereld. Algoritmes, kunstmatige intelligentie en big data zijn slechts enkele voorbeelden van de vele digitale technieken en toepassingen die in de Nederlandse samenleving zijn vormgegeven. De afgelopen tijd heeft met name het gebruik van big data binnen de bedrijfsvoering van ondernemingen en overheidsinstanties een grote opmars gemaakt. De ontwikkelingen op het gebied van big data volgen elkaar in rap tempo op. Maar wat is big data nu precies? En wat zijn de juridische en ethische uitdagingen omtrent big data?
Big data is een term die wordt gebruikt om te verwijzen naar grote hoeveelheden data die verzameld en geanalyseerd worden. Dit kan zowel persoonlijke informatie zijn zoals gegevens over gebruikers van sociale media, als data die verzameld worden door bedrijven of overheden. Steeds meer bedrijven, maar ook consumenten, richten zich actief op het verzamelen van data.
Welke data worden opgeslagen is enorm verschillend. Denk aan persoonsgegevens die vrijwillig prijsgegeven worden op websites voor een bestelproces, maar ook de ‘onzichtbare data’ zoals de tijd die wordt doorgebracht op een website, de hoeveelheid clicks, en meer. Daarnaast worden veel data automatisch verzameld door ‘slimme apparaten’. Telefoons, speakers, deurbellen, camera’s, auto’s, en fietsen zijn in staat om veel interessante data over het gebruik (en de omgeving) te verzamelen.
Gebruik
Big data wordt door veel bedrijven gebruikt om hun processen te kunnen optimaliseren. Aan de hand van data kunnen ondernemingen bijvoorbeeld een onderscheid maken tussen klanten op basis van financiële risico’s. Door middel van data-analyses kunnen ondernemingen tot nieuwe inzichten komen, frauduleuze praktijken voorspellen en voorkomen, en marketingstrategieën aanscherpen.
Daarnaast zijn er partijen actief die zich richten op het ter beschikking stellen van data. Clearview AI bijvoorbeeld heeft een database opgericht met meer dan 20 miljard foto’s, verkregen door het indexeren van verschillende social-mediaprofielen. Clearview AI stelt deze database ter beschikking aan gebruikers. Nog een voorbeeld is ChatGPT: een chatbot met kunstmatige intelligentie die in staat is om artikelen, werkstukken en andere verhalen te produceren en concrete vragen te beantwoorden. Gebruikers kunnen ChatGPT een instructie geven om bepaalde data te absorberen, en vervolgens een concrete vraag te beantwoorden over deze data.
Uitdagingen
Uitdagingen zijn er ook. Persoonlijke data worden steeds vaker en gemakkelijker verkregen door een steeds grotere groep bedrijven. De wetgeving is onvoldoende voorbereid op deze snelle ontwikkelingen en technieken om data te verzamelen. Als het al duidelijk is dat wetgeving wordt overtreden door een bepaalde partij, doet zich een probleem voor op het gebied van handhaving: de hoeveelheid partijen die data verzamelen wordt steeds groter en steeds internationaler en vergt meer aandacht voor handhaving. Hierbij is het nog maar de vraag of het mogelijk is om een bepaalde set data permanent uit de markt te halen.
Een ander probleem doet zich voor op het gebied van veiligheid: wanneer eenmaal een set data (onrechtmatig) wordt verkregen, kan de data oneindig vaak gekopieerd worden en via tal van manieren verder verspreid worden.
Ook is meer aandacht nodig voor de controle van de juistheid van de grote hoeveelheid big data, en voorkomen moet worden dat een dataset, onbedoeld, leidt tot discriminerende uitkomsten of onjuiste uitkomsten.
Te laat?
Terwijl wet- en regelgeving op het gebied van big data achterloopt, ontwikkelt de techniek zich in een rap tempo verder. De balans moet gevonden worden tussen het kunnen gebruiken van de voordelen die big data biedt, en het mitigeren van de risico’s die daarmee gepaard gaan. Meer regelgeving op het gebied van het verzamelen van data en gebruik van data zou hierbij kunnen helpen. De terechte vraag is in hoeverre het niet al te laat is, nu data die eenmaal verkregen zijn eenvoudig te verplaatsen en te gebruiken zijn in jurisdicties waar de rechtsbescherming op bijvoorbeeld het gebied van privacy en auteursrechten een stuk minder is.
Auteurs: Arnout Rodewijk en Daniëlle Kronenburg zijn advocaat bij HVG Law LLP (arnout.rodewijk@hvglaw.nl en danielle.kronenburg@hvglaw.nl)
Dit artikel is verschenen in cm: 2023, afl. 2.
Lees hier meer artikelen uit de rubriek Ondernemingsrecht
