De opzet, intensiteit en structuur van het Europese bankentoezicht heeft verstrekkende gevolgen voor de banken en hun accountant. Gezien de noodzaak de bancaire toezichthouder tevreden te stellen, zal een enorme professionele inspanning moeten worden verricht om de nieuwe situatie te begrijpen en hiernaar te handelen.

De financiële sector is van cruciale betekenis voor het goed functioneren van een economie. Niet alleen door het directe effect van de toegevoegde waarde en werkgelegenheid in de financiële sector, maar ook door de financiële dienstverlening, die in binnen- en buitenland aan het bedrijfsleven wordt verstrekt. Verminderde financiële dienstverlening zou kunnen leiden tot verminderde kredietverlening en hogere prijsstelling. Dat is geen aantrekkelijk beeld voor een open economie met een grote exportsector, zoals Nederland.

Effectieve regels

Een toonaangevende financiële sector vereist effectieve regels. Het financiële systeem moet stabiel en houdbaar zijn. Dit betekent dat er oog moet zijn voor de relatie tussen de financiële sector en de omvang van de economie en de publieke sector. De uitdaging is om het evenwicht te vinden tussen de economische voordelen van een goed ontwikkelde en sterke financiële sector en de risico’s die dat met zich mee brengt.

Het reguleren van de kapitaalmarkt dient de volgende doelstellingen:

• Het adequaat functioneren van de kapitaalmarkt;
• Transparantie en verantwoording;
• Bescherming van de positie van beleggers;
• Het reduceren van systeemrisico’s;
• Groter vertrouwen in het financiële systeem.

De oplossingen voor deze uitdagingen, hebben dan ook altijd gelegen in het zoeken naar internationale coördinatie en samenwerking. Dit geldt ook voor de regulering van de financiële sector. Gezien het grote belang van de financiële sector voor Nederland en het in stand houden van dezelfde regels voor alle partijen (level playing field), heeft Nederland dan ook alle belang bij het verder harmoniseren van de internationale regelgeving

Bankenunie

Decennia lang timmert de Europese Unie aan de weg om de Europese integratie op financieel gebied steeds een stap verder te brengen. Belangrijke mijlpalen zijn onder meer de Economische en Monetaire Unie en daaruit volgend het invoeren van de euro. Ondanks de recente financiële crisis in Europa en de duidelijke weerstand tegen deze mijlpalen, blijkt de richting in de praktijk onomkeerbaar. Zo ook het invoeren van het Europees bankentoezicht.

De Europese bankenunie bestaat op het moment van schrijven uit twee pijlers. Het Europees bankentoezicht, ofwel het Gemeenschappelijk Toezichtmechanisme (GTM), in het Engels Single Supervisory Mechanism (SSM), vormt de eerste pijler van de Europese bankenunie. De tweede pijler van de Europese Bankenunie bestaat uit een gemeenschappelijk resolutiemechanisme, in het Engels Single Resolution Mechanism (SRM) inclusief permanent Europees noodfonds (European Stability Mechanism). Figuur 1 vat dit samen.

Het SRM gaat vooral handelen over algemeen geldende regels waar banken zich in de Economische en Monetaire Unie aan moeten houden. De ongeveer 6000 banken in de Economische en Monetaire Unie moeten zich aan het ‘Single Rulebook’ houden, een uitgebreide set van technische gedragsregels in de financiële sector onder toezicht van het SSM. Het SRM zal in crisissituaties haar nut moeten bewijzen. Het SRM zal de gemeenschappelijke regels omtrent de ‘Bank Recovery and Resolution Directive’ moeten toepassen om banken, die ondanks strikt toezicht van het SSM toch in de problemen komen, middels een ‘Single Resolution Fund’ (SRF) overeind te houden.

Het SRF is een onderdeel van de derde pijler van de Europese bankenunie, het gezamenlijke Europese depositogarantiestelsel, in het Engels het Single Deposit Guarantee System (SDGS). Dit raamwerk kan worden gezien als een soort garantiestelsel voor tegoeden op bankrekeningen. Het SRF is een lange termijnplan waarbij SSM deelnemers naar rato kapitaal storten in dit fonds. De gelden uit dit fonds zijn bedoeld om in crisissituaties banken overeind te kunnen houden. Het is de bedoeling dat spaartegoeden van Europese particulieren tot 100.000 euro kunnen worden gegarandeerd. Debiteuren en aandeelhouders worden in eerste instantie aansprakelijk gesteld om over de brug te komen in het geval een bank in de problemen komt. Pas daarna kan er aanspraak op het SRF worden gemaakt.

Voor de financiële stabiliteit in Europa en het behalen van de toezichtdoelstellingen is het van groot belang dat het Europese bankentoezicht slagvaardig, uitvoerbaar en handhaafbaar wordt. Dit is de grondgedachte waar alle standpunten en doelstellingen binnen het SSM uit voortvloeien. Het SSM, dat in november 2014 van start is gegaan, is een nieuw gemeenschappelijk toezichtsorgaan. De ECB is vanaf die datum samen met de nationale toezichthouders verantwoordelijkheid voor het toezicht op de banken.

Lees ook: Bankrelatiemanagement: eisen aan informatievoorziening en houvast aan de cijfers

Gemeenschappelijk resolutiemechanisme

De tweede pijler van de bankenunie is een Europees afwikkelings- of resolutiemechanisme voor banken die toch in de problemen zijn geraakt, het Single Resolution Mechanism.

Het SRM-raamwerk is een Europees raamwerk voor crisismanagement dat beschrijft hoe overheden, prudentiële (nationale) toezichthouders en resolutie autoriteiten in geval van grensoverschrijdende doelproblemen moeten samenwerken. In het Single Resolution Mechanism is afgesproken wie beslist of en hoe probleembanken worden gered of ontmanteld, welke procedure wordt gevolgd, maar ook wie ervoor betaalt. Daarnaast moet het de instrumenten op Europees niveau harmoniseren die nationale toezichthouders tot hun beschikking hebben, zoals het verplichten van banken om hun resolutieplannen (eigenlijk de plannen voor het herstel van hun bank) aan te passen. Het SRM is vanaf 1 januari 2015 operationeel en heeft haar standplaats in Brussel. De handhaving van deze regulering in de toekomst ligt bij het SSM.

Permanent Europees noodfonds

Voor een bank die in de problemen zit, treedt een Afwikkelingsraad in werking, die ontmanteling in goede banen moet leiden. Deze raad bestaat uit de Europese Commissie, de ECB en de lidstaten waar de betreffende bank gevestigd is. De Afwikkelingsraad stelt een plan op voor de redding of de sluiting van de bank. Uiteindelijk wordt die beslissing door de Commissie genomen.

Als door de Afwikkelingsraad besloten wordt tot de redding van een bank, wordt er eerst een beroep gedaan op aandeelhouders, obligatiehouders en grote spaarders (bail-in), in plaats van bij overheden. Als dat niet toereikend blijkt te zijn, kan de betreffende bank aankloppen bij het resolutiefonds. Het fonds moet worden gevuld door banken uit de eurozone tot een bedrag van ongeveer 55 miljard euro. Zij krijgen daar de tijd voor tot 2025. Het resolutiefonds zorgt dat de reële economie buiten schot blijft.

Verplichtingen leasing onder IFRS

Volg de cursus van Finance Academy E-learning

Single rulebook

Het single rulebook vormt de ruggengraat van de bankenunie en van de regulering van de financiële sector in de Europese Unie in het algemeen. Het bestaat uit wetgevingsteksten die voor alle financiële instellingen in de Europese Unie bindend zijn.

Het single rulebook behelst onder meer:

• Kapitaalvereisten voor banken;
• Een betere bescherming van depositohouders;
• Regels om bankfalen te voorkomen en te beheersen.

Hiermee wordt niet alleen een harmonisering van de afwikkeling bewerkstelligd, maar ook zullen aandeelhouders en schuldeisers van de banken via een ‘bail-in’ aan de kosten meebetalen. Het single rulebook is per 1 januari 2015 in werking getreden.

Waar gaat de externe accountant op letten

De gevolgen van het Europees bankentoezicht beperken zich niet tot de toezichthouders en de banken. Ook de externe accountant zal beseffen dat dit nieuwe toezichtsysteem invloed heeft op zijn taken. Hoe zal de accountant dit tegemoet treden:

1. Nader onderzoeken van gevoeligheden; de eerste stap voor de externe accountant van een bank in Nederland is het vergaren van informatie over de resultaten van de AQR en deze beoordelen in het kader van de controle van de jaarrekening en verslagstaten aan DNB. De accountant zal bijvoorbeeld verschillende onderwerpen van de AQR nader moeten onderzoeken. Zoals de reële waarde van financiële instrumenten die niet op een actieve markt worden verhandeld, de waardering van het kredietrisico in een derivatencontract en het bepalen van kredietvoorzieningen, impairments, op leningen;
2. Vinden van de balans tussen prudentie en compliance; door de hoge mate van conservatisme in de AQR zullen de resultaten niet altijd in lijn zijn met IFRS. Het is de taak aan de banken om aan te tonen dat de financiële cijfers compliant zijn met IFRS;
3. Stringenter controleren van de kapitaalratio’s; de externe accountant zal ook het verhoogde belang van de kapitaalratio’s moeten onderkennen en daarmee de noodzaak de DNB-verslagstaten, waarin de kapitaalratio’s worden gerapporteerd, stringenter te controleren. Daar komt bij dat de verwachting is dat de ECB het toezicht veel meer op basis van data zal insteken. Hierdoor wordt het belang van de volledige verslagstaten verhoogd;
4. Extra aandacht voor en focus op toezichthoudercommunicatie; de verwachting is dat de communicatie tussen de banken en de toezichthouder sterk zal toenemen. Dit is onder meer het gevolg van het permanente toezicht dat de ECB zal uitvoeren bij de significante banken. De accountant beoordeelt de inhoud van de communicatie op impact op de controle van de jaarrekening en de verslagstaten;
5. Intensievere rol van de NBA; de NBA zal haar rol wellicht moeten intensiveren. Bijvoorbeeld door duidelijke handreikingen voor de externe accountant om de verslagstaten te controleren. Deze staten zullen door de ECB strenger worden beoordeeld en daarom moet de controle hiervan duidelijk worden opgezet en moet een gepaste controleverklaring worden opgesteld. De rol van de NBA is temeer relevant omdat het bankentoezicht centraal wordt geregeld, terwijl de controlewetgeving op nationaal niveau is geregeld.

Financiële markt

Financiële markten is een verzamelnaam voor die plaatsen waar het aanbod van en de vraag naar financiële middelen, of daarvan afgeleide vermogenstitels elkaar ontmoeten. Op de financiële markten kunnen ondernemingen met een tekort of overschot aan financiële middelen geld lenen of uitzetten. Het is ook mogelijk om valuta in andere valuta om te zetten en om financiële risico’s af te dekken. Financiële markten bestaan uit een aantal deelmarkten. In figuur 2 is een schematisch overzicht van deze verschillende deelmarkten weergeven.

Vermogensmarkt

Binnen de financiële markten, vervult de vermogensmarkt een belangrijke functie voor zowel het gehele economische systeem als voor individuele ondernemingen en organisaties. Vragers en aanbieders van eigen en vreemd vermogen ontmoeten elkaar op de vermogensmarkt, de markt waar vermogenstitels worden verhandeld. Het doel van de vermogensmarkt is het bij elkaar brengen van aanbieders en vragers van vermogenstitels. Als er geen vermogensmarkt zou zijn, zou de economie niet kunnen functioneren zoals die dat nu doet.

Vermogensmarkten vervullen een drietal functies: de financieringsfunctie, de beleggingsfunctie en de verzekeringsfunctie.

Om aan de financieringsbehoefte te voldoen geven financiële instellingen vermogenstitels uit.

Dit is de financieringsfunctie van de financiële markten. De handel in deze vermogenstitels is in feite de beleggingsfunctie van de financiële markten. Daarnaast kunnen op financiële markten nu al afspraken worden gemaakt over levering en afname van vermogenstitels in de toekomst ten behoeve van het verkrijgen van zekerheid. Dit is de verzekeringsfunctie van financiële markten.

Geld- en kapitaalmarkt

Financiële markten kunnen naar de looptijd van de verhandelde vermogenstitels worden onderscheiden. De resterende looptijd van een vermogenstitel bepaalt of deze tot de geldmarkt of de kapitaalmarkt wordt gerekend. In Nederland wordt de vermogensmarkt waar vermogenstitels met een resterende looptijd van maximaal twee jaar worden verhandeld de geldmarkt genoemd. Vragers van geld op de geldmarkt hebben een tijdelijk liquiditeitstekort. De vermogensmarkt waar vermogenstitels met een langere looptijd worden verhandeld, wordt de kapitaalmarkt genoemd. Vragers van geld op de kapitaalmarkt hebben een langduriger liquiditeitstekort. Daarnaast wordt nog de markt voor kortlopend schuldpapier onderkend. Afhankelijk van de looptijd worden deze vermogenstitels als behorende tot de geldmarkt of de kapitaalmarkt gerekend.

Valutamarkt

Forex of FX staat voor foreign exchange en is de grootste financiële markt in de wereld. Forex betreft de handel in buitenlandse valuta. De handel is gebaseerd op het kopen van één valutasoort en het verkopen van een andere valutasoort. Met Forex kan geld worden verdiend door te voorspellen welke valuta binnen een bepaald tijdsbestek in waarde zal stijgen ten opzichte van een of meerdere andere valuta. Forex is nauw verwant aan de handel in aandelen en opties. De gemiddelde dagelijkse omzet bedraagt ruim 3 biljoen dollar en is gefocust op vier steden: Londen, Tokio, New York en Sydney. De handel is op werkdagen 24 uur per dag open. Alle handel vindt digitaal plaats.

Financiële derivaten

Financiële derivaten zijn beleggingsinstrumenten die hun waarde ontlenen aan de waarde van een ander goed, zoals aandelen en olie. Het andere goed wordt in het jargon de onderliggende waarde genoemd. De voornaamste soorten derivaten zijn opties, futures, swaps en forwards. Men gebruikt financiële derivaten om risico’s te verkleinen of juist om te speculeren. Financiële derivaten kunnen verhandelbaar zijn op de effectenbeurs of over the counter (OTC), waarbij de partijen buiten de beurs om rechtstreeks zaken met elkaar doen. Het voordeel van de handel via de beurs is dat de contracten altijd duidelijk en gestandaardiseerd zijn, en het betrekkelijk eenvoudig is om de marktprijs van de derivaten uit de markt af te lezen. Daarnaast hoeft men zich geen zorgen te maken of de tegenpartij wel aan haar verplichtingen kan voldoen, omdat de beurs hiervoor garant staat.

De OTC-handel vindt plaats tussen grote financiële instellingen onderling en kan betrekking hebben op nauwkeurig op maat gemaakte producten. Een risico hierbij is dat één van de twee partijen niet in staat zal blijken om te voldoen aan de verplichting. Men maakt bij het opstellen van derivatencontracten vaak gebruik van de documentatie van de International Swaps and Derivatives Association (ISDA). Deze documenten zijn speciaal geënt op derivatentransacties, en kunnen naargelang de specifieke situatie worden aangepast.

Auteur: Drs. Ron Kieft RA, zelfstandig consultant op het gebied van administratieve organisatie, interne controle en financieel management

Dit artikel is gepubliceerd in juni 2017 en geactualiseerd op 17 mei 2023.

Finance Academy E-learning

Leeromgeving Finance Academy E-learning bevat cursussen met een breed scala aan onderwerpen die voor controllers van belang zijn. Met het platform kunt u uw leerdoelen verwezenlijken en kennis vergaren om op de toekomst voorbereid te zijn volgens de nieuwe richtlijn voor Permanente Educatie. U kunt geheel vrijblijvend een gratis e-learning proberen om de omgeving te leren kennen.

Volg CMWeb op LinkedIn!