Ook al zijn de resultaten niet overal even zichtbaar, er is een trend om meer vrouwen op strategische functies te benoemen. Het past in de MVO-agenda van bedrijven die inclusie en diversiteit nastreven. Het wordt ook gezien als een manier om meer soft skills te importeren. Wat betekent dit voor vrouwelijke financials? Zijn ze blij met de ontwikkeling of is ‘vrouwelijke controller’ een label dat ze liever kwijt dan rijk zijn?
Volgens een studie van McKinsey in 2008 zijn er vijf leiderschapskwaliteiten die vaker bij vrouwen dan bij mannen worden aangetroffen. Personeelsontwikkeling, verwachtingenmanagement, het zorgen voor een rolmodel, inspireren en gedeelde besluitvorming. Sommige wetenschappers gaan nog een stapje verder en leggen een directe relatie tussen testosteron en het nemen van risico’s.
Was de kredietcrisis minder erg geweest als Lehman Brothers Lehman Sisters had geheten? Hoewel de bewijsvoering voor deze stelling aanvechtbaar is, illustreert het wel de tijdsgeest. Ook in de financiële sector wordt serieus naar vrouwelijk talent gezocht. Ruim driekwart van de bedrijven probeert daar actief vrouwelijke financials te strikken, blijkt uit een onderzoek van PwC uit 2017.
Is de vraag naar vrouwelijk financieel talent toegenomen? Feddo Heintz, directeur van financial search en interim-management bureau Corbulo, durft er zijn hand niet voor in het vuur te steken. Zeker komen er opdrachten waarin expliciet om vrouwelijke kandidaten op de longlist wordt gevraagd, maar: ‘het hangt heel erg van het soort opdrachtgever af. Wie is de hiring manager? Hoeveel waarde hecht hij aan diversiteit? In het algemeen willen bedrijven vooral synergie zien van verschillende leiderschapsstijlen. Als dat door een vrouw wordt ingevuld, is dat prima, maar het mag dus ook een man zijn. De vraag of je met een vrouwelijke manager specifieke soft skills in huis haalt, kun je alleen in een assessment vaststellen. Daar hebben we tests voor.’
Glazen plafond intact
De zoektocht naar vrouwelijk financieel talent verloopt wel anders, verzekert Heintz. ‘Om te beginnen zijn ze schaarser. Onder de dertig jaar kunnen we putten uit een aanbod waarbij de verhouding man/vrouw in evenwicht is. Boven de dertig jaar wordt het aantal vrouwen in financefuncties schaarser. Voor financieel directeuren of group controllers is het glazen plafond nog intact. Ik heb laatst een procedure afgerond voor een klant die een voorkeur had voor een vrouwelijke financedirecteur. Om tot een longlist van acht kandidaten waaronder vijf vrouwen te komen moet je iets extra’s doen. Zoals inzoomen op netwerken van vrouwen. Je benadert de juiste mensen en vraagt of ze iemand weten. Dat werkt heel goed. De echte carrièrevrouwen kennen hun eigen kwaliteiten maar er is ook een groep die zich bescheidener opstelt. Dat is wel een contrast met mannelijke kandidaten. Als je te bescheiden overkomt voor een functie die dominantie vereist kan dat een obstakel zijn. De opdrachtgever moet door die bescheidenheid heen kijken.’
Verbaasde controllers
De vraag of vrouwelijke controllers iets extra’s brengen, vindt Linda Snippe, docent en examinator finance opleidingen bij Hogeschool Inholland te vaag.
‘Het hangt ervan af over wat voor soort controller je het hebt: de financial controller of de business controller? In het eerste geval gaat het vooral om technische vaardigheden. Voor een business controller gaat het meer om overtuiging en samenwerking. In de teams waarin ik gewerkt heb als businesscontroller was ik vaak de enige vrouw. Mannelijke businesscontrollers zijn meer gericht op individueel resultaat. Toen ik op een gegeven moment samen met een collega een overlegstructuur opzette voor andere controllers, waren die verbaasd. Dat waren ze niet gewend. Mannen stoppen minder energie in samenwerking. Ik zie het ook bij de studenten waar ik les aan geef. Wanneer ik een werkstuk krijg waaraan meerdere studenten hebben gewerkt, leveren vrouwelijke studenten een integraal document aan. Als mannelijke studenten samen iets inleveren, krijg je vaak afzonderlijke stukken tekst die toevallig in dezelfde map zitten.’
Soft skills zijn niet exclusief vrouwelijke eigenschappen, vindt Snippe. ‘Haantjes-vrouwen zijn er ook. Het gaat er om of je over die vaardigheden beschikt. Het vervelende is dat vrouwen en mannen niet op dezelfde manier op hun kwaliteiten worden beoordeeld. In commerciële bedrijven krijgt een man de functie omdat ze het in hem zien. Een vrouw komt voor eenzelfde vacature pas in aanmerking als ze bewezen heeft dat ze het kan. Het feit dat de meeste leidinggevenden een man zijn versterkt dat nog eens. Die herkent zich in het bravoure van de mannelijke sollicitant. De eerste keer dat je dat mechanisme ziet ben je verbaasd. Ik heb inmiddels geleerd om te bluffen, maar het is iets wat vrouwen niet van nature doen. Ik ziet het bij mijn eigen kinderen. Mijn zoon daagt uit terwijl mijn dochter netjes tussen de lijntjes blijft.’
Hakken in het zand
Linda van Vemde, financieel interim manager bij HighQ, heeft nooit meegemaakt dat gender een rol speelde in de wijze waarop ze als financial beoordeeld wordt.
‘Volgens mij wordt de combinatie jonge vrouw en financieel gedreven wel als iets positiefs gezien. Dat je je vak verstaat is het belangrijkste. Sommige persoonlijkheidseigenschappen vind je meer bij vrouwen. Ze zoeken eerder verbinding. Delen sneller privézaken. Die sensitiviteit is voor een financial belangrijk. Als je binnen een team als controller functioneert, is het prettig als je weet wat er speelt. Als er spanningen in een organisatie zijn en iedereen heeft de hakken in het zand moet je daar wat mee. Mannen zijn directer in de communicatie. Gaan meer op hun doel af. Dat resultaatgerichte heb ik wel geleerd. Dat het bijvoorbeeld handig is om voor een vergadering al informatie rond te sturen zodat je aanstuurt op een beslissing.’
Paula van Veen-Dirks, hoogleraar management accounting en control van de Rijksuniversiteit Groningen en register-controller, vindt de maatschappelijke druk op bedrijven en organisaties om meer vrouwen te benoemen positief, maar ze ziet ook een keerzijde. ‘Als dit wordt beargumenteerd door te wijzen op het belang van soft skills loop je het gevaar dat vrouwen als een stereotype worden gezien. Iemand die door haar aanwezigheid de organisatie voorziet van specifieke kenmerken. Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Ik ben er voor om meer vrouwelijk talent aan boord te krijgen maar niet vanwege vermeende soft skills. Je kan ook voor een vrouwelijke financial kiezen omdat ze over een enorme technische bagage beschikt.’
Zoeken naar genderverschillen om de invulling van een functie te verklaren, wordt in de praktijk al snel grasduinen door een grabbelton van clichés en algemeenheden, vindt Van Veen-Diks. Maar dat is geen reden om het onderwerp helemaal te mijden.
‘Het helpt als functies worden vervuld door mensen die niet aan het stereotiepe beeld voldoen. Dat heeft een voorbeeldfunctie. Zijn mijn vrouwelijke studenten anders? Het zou best kunnen dat vrouwelijke studenten die een economische studie volgen zich onderscheiden van andere studenten. Maar dat geldt ook voor de mannen. Het accounting en finance vakgebied trekt wat vaker een type aan met een focus op ratio en een voorliefde voor cijfermatige analyses. Tijdens de studie zie ik hoe talentvol vrouwelijke studenten kunnen zijn. Er is een grote pool aan vrouwelijk talent en het is jammer als dat talent onbenut blijft. Ik zag laatst een presentatie van een onderzoek naar de hereniging van Oost en West-Duitsland en wat het betekende voor accountantskantoren. Tot mijn verrassing bleek dat in Oost-Duitsland bij accountantskantoren meer vrouwen werkten dan bij de West-Duitse accountantskantoren. Een vrouwelijke financial was daar veel meer de norm. Het toont wel aan dat het vooral cultureel bepaald is.’
Vrouwensteden
Niet alleen in Oost-Duitsland maar ook In de voormalige Sovjet-Unie was finance een traditioneel vrouwenberoep. ‘De steden met veel financiële opleidingen werden vrouwensteden genoemd’, herinnert Natasja Bobrova, financieel controller bij communicatiebureau Presenter zich. Ze studeerde Economie in Kazachstan voor ze naar Nederland kwam. De keuze voor het vak van controller was voor Bobrova begin jaren negentig heel voor de hand liggend. ‘Ik ben opgegroeid met dat beroepsperspectief. Mijn moeder werkte als controller bij een sovchoz. Een financieel beroep gaf je als vrouw de beste kansen op de arbeidsmarkt.’
Toen ze begin 2000 naar Nederland kwam, moest ze haar beeld van finance als traditioneel vrouwenberoep bijstellen. De Nederlandse mix van mannen en vrouwen binnen beroepen vindt ze vooral heel prettig. ‘In Rusland had ik als controller de functie van hoofd boekhouding die rapporteerde aan een mannelijke directeur. Ook al bestond de hele afdeling uit vrouwen, de autoriteit lag altijd bij een man. In mijn huidige functie ben ik lid van het managementteam dat verder uit twee mannen en twee vrouwen bestaat.’
‘Die samenstelling is prettiger, al vind ik het soms lastig om discussies aan te gaan. Mannen willen een discussie winnen. Met de vrouwen binnen het managementteam gaat zo’n discussie evenwichtiger en gemoedelijker. Ik begrijp dat bedrijven meer vrouwen in de top van bedrijven willen maar persoonlijk leer ik veel van mannen. Soms moet ik tijdens een vergadering naar woorden zoeken. Vrouwelijke collega’s hebben altijd alle begrip als ik even niet uit mijn woorden kom. Mijn mannelijke collega adviseerde mij dat aarzelende los te laten en meer mijn adviesrol in te vullen.’
Verjaardagen
Als je de enige bent met een afwijkend geluid, kan het uitdragen van je boodschap een eenzaam gevecht zijn. Dat geldt voor een vrouwelijke financial in een door mannen gedomineerde omgeving maar hoe is het als de zaken zijn omgedraaid? Jappe Kok is director of finance and operations bij Mama Cash, een non-profit organisatie die feministisch activisme financiert, en de enige man in het managementteam.
Hij hoefde niet heel erg te wennen aan die man-vrouw verhouding. ‘Het is niet heel ingewikkeld. Ik heb drie dochters. De verschillen zijn gradueel. Er is een grotere betrokkenheid van collega’s. Het proces wordt zorgvuldiger gevolgd. Daardoor zijn er minder solo-acties. Het is prettig dat je bij het nemen van stevige budgettaire beslissingen gesteund wordt. Die gezamenlijkheid is minder prettig als het om kleine zaken gaat waarvan je vindt dat je die als professional prima zelf kan afhandelen. Als man ben ik eerder geneigd te denken: nu weet ik wel voldoende. En in een vergadering met alleen mannen zijn de verjaardagen minder belangrijk.’
Bestaat er zoiets als een vrouwelijke financial? In principe niet, maar de combinatie zorgt wel voor een ander krachtenveld, is de ervaring van Corrinne Dubbelman, controller bij Radiair Totaalinstallatie. ‘Ik durf alles te zeggen, maar dat is niet altijd zo geweest. Ik heb geleerd om voor mijzelf op te komen. Toen ik in mijn eerste baan aan de slag ging bij een accountantskantoor zat ik met drie mannelijke collega’s op een kamer. We waren tegelijk in dienst getreden en hadden dezelfde achtergrond.
‘Toch verliepen hun functioneringsgesprekken altijd beter. Ik bedacht vooraf allerlei argumenten waarom ik voor een promotie in aanmerking kwam. Zo’n mannelijke collega zei gewoon: ik wil naar een andere functiegroep. Zelfs het aanvragen van zoiets simpels als een elektronisch schrijfblok ging mij minder goed af. Terwijl ik eerst een heel verdienmodel berekende om de aanschaf te rechtvaardigen gaf mijn mannelijke collega eenvoudigweg aan dat hij er een nodig had.’
Korrel zout
De overstap van een accountantskantoor naar een installatiebedrijf – toch een traditioneel mannenmilieu – heeft haar verlost van het gevoel dat ze als vrouw harder dan haar mannelijke evenknie moet werken om een doel te bereiken. ‘De hiërarchie die een accountantskantoor kenmerkt ontbreekt hier. Je wordt hier gewoon op je expertise beoordeeld. In het managementteam ben ik de enige vrouw. Dat je daarmee specifieke kwaliteiten inbrengt, lijkt mij onzin. Onderzoeken over vrouwelijke leiderschapskwaliteiten neem ik met een grote korrel zout. Het gaat om karakters. Binnen ons managementteam zijn twee leden heel extravert en uitbundig. De andere twee zijn meer reflecterend. Daar hoor ik bij. Ik ben hier heel erg op mijn plek. Mijn natuurlijke neiging om zaken indirect te verwoorden, heb ik afgeleerd. Af en toe roep ik heel hard ‘nee’.’
Dit artikel is verschenen in cm: 2018, afl. 7
Lees ook: Vrouwen in finance
