Geldstromen anders organiseren
Veel mensen wijzen het kapitalisme aan als de boosdoener als het gaat om het verslechterende klimaat. ‘De anti-groeibeweging betwijfelt bijvoorbeeld de fundamentele manier waarop geldstromen in onze maatschappij zijn georganiseerd. Zij vinden dat de wereld pas duurzamer kan worden als het hele kapitalistische model op de schop gaat.’ Zelf zit Joosten niet op die lijn. ‘Ik denk dat geldstromen ook binnen het kapitalisme wel anders in te richten zijn, zodat we sneller naar een duurzame wereld gaan’, zegt hij. ‘Onze economie is de afgelopen 250 jaar gebouwd op fossiele brandstof. Voor veel industrieën en de economie in z’n geheel is goedkope fossiele brandstof van groot belang. Er zijn dus ook veel fiscale en juridische regels die fossiele brandstof goedkoop houden.’
Het zou helpen om daar iets aan te doen, maar al die regels zijn niet erg inzichtelijk, zegt Joosten. ‘Ik heb wel eens geprobeerd om uit te zoeken waarom een vliegticket zo goedkoop is. Ik ontdekte dat er zo veel subsidiestromen zijn, dat ik ze niet eens allemaal in kaart kreeg.’ Een geldstroom die wél fundamenteel helpt, is de Europese ETS-prijs, de prijs die de industrie moet betalen voor uitstoot. ‘Die prijs was lang erg laag, maar door reparaties aan de regeling betalen bedrijven nu ruim 80 euro voor een ton CO2-uitstoot. Daar moet de industrie mee dealen en dat zet zoden aan de dijk. Ik denk dat het een van de meest succesvolle klimaatmaatregelen is op dit moment.’
Shell en KLM
Hoe doen bedrijven het eigenlijk, vanuit klimaatoogpunt? Zijn er succesvolle voorbeelden te noemen? Joosten fronst langdurig. ‘Moeilijk’, zegt hij dan. ‘Hoe makkelijker het is voor bedrijven om hun uitstoot te reduceren, hoe sneller ze bereid zijn die stap te zetten. Je kunt zeggen: die bedrijven zijn goed bezig. Maar vaak gaat het om kennisbedrijven die primair niet veel CO2 uitstoten. Het is voor hen makkelijker om duurzaam te worden, en dat overal te tweaken, dan voor Shell – dat diep in de fossiele energie zit. Je ziet bij Shell zelfs terugkrabbelende bewegingen als het gaat om duurzaamheid en dat is teleurstellend. Ik zie heus wel dat het moeilijk is voor Shell om het bedrijfsmodel aan te passen. Ze doen ook niet niets, maar vanuit klimaatperspectief overduidelijk veel te weinig.’ Hetzelfde geldt voor de KLM, en dat stelt Joosten zelfs nog meer teleur: ‘Er bestaat technologisch nog niet eens een goed alternatief voor vliegen. Maar in plaats van dat ze dat erkennen en in de ogen kijken, ontkennen veel piloten zelfs het klimaatprobleem. Ja, dan zijn we uitgepraat.’
Praten over Feyenoord
Joosten verspilt zijn energie sowieso niet aan gesprekken met notoire klimaatontkenners. ‘Als mensen niet erkennen dat het klimaat verandert, en niet erkennen dat het onze morele plicht is om daar wat aan te doen, dan zitten wij niet op dezelfde golflengte. Dan is het gesprek voorbij. Met die mensen ga ik geen gesprek meer hebben, het is zonde van mijn energie. Dan kunnen we het nog best over Feyenoord hebben, maar niet meer over het klimaat. Met mensen die onwetend zijn, of niet zo op de hoogte als ik, ligt dat anders: dan leg ik graag wat uit, en ga de discussie aan.’ Hij beseft ook dat hij niet iederéén hoeft te overtuigen van klimaatverandering om de wereld te redden. ‘Ik richt me op de mensen die beslissingsruimte hebben en iets kunnen en willen doen aan klimaatverandering. Politici, ondernemers, beleidsmakers. Iedereen die ik bereik op dat niveau, is meegenomen.’
Voortrekkersrol
Maar in Nederland kunnen we het niet alleen, dat is duidelijk. Joosten: ‘Nederland is een relatief klein land, wij kunnen het klimaat niet redden. De verandering van het klimaat is een wereldwijd probleem. Wel vind ik dat we in Nederland een historische plicht hebben om een voortrekkersrol te spelen. We liepen voorop bij het opbouwen van de fossiele economie, dus we mogen ook voorop lopen in de transitie. We hebben een ereschuld die we moeten inlossen. We kunnen laten zien hoe het anders kan.’
Nog even terugkomend op de KLM zegt Joosten: ‘Nederland heeft jarenlang de race geleid naar de goedkoopste vliegreizen. Dat heeft tot schade geleid voor het klimaat, en het was een slecht voorbeeld voor opkomende economieën, waar mensen ook spotgoedkoop willen vliegen. Ik denk dat Nederland een voorbeeld kan zijn in hoe we daar een 21e -eeuwse invulling aan geven. Dat we na gaan denken over de waarde versus de schade van een vliegreis.’ Joosten weet ook wel dat we niet elke vliegreis uit gaan bannen. ‘Maar er wordt zoveel gevlogen voor weinig meerwaarde. Je hoeft niet aan de lopende band naar Londen op en neer voor een vergadering van drie kwartier. En ik snap de behoefte aan zon, maar je kunt ook met de auto naar Zuid-Frankrijk op vakantie in plaats van met het vliegtuig naar Antalya.’
En als we dan toch bezig zijn, mogen we van hem op een andere manier gaan kijken naar de agrarische sector en de bijbehorende voedselindustrie, zoals de zuivelgiganten en de slachters, en een eind maken aan spotgoedkoop zuivel en vlees. ‘Ook daar is behoefte aan een transitie, aan het inzetten van hoog innovatieve kennis. De universiteiten van Wageningen en Delft en de overheid kunnen hierin veel positiefs betekenen.’
Zet je veranderkracht in
Zelf eet Joosten geen vlees meer, vanuit zijn klimaatdrive. Het zou ontzettend helpen als veel mensen deze stap zouden zetten, maar veranderen is moeilijk, weet hij. ‘Lees het boek The Power of Habit maar, van Charles Duhigg. Iets wat je altijd doet, zoals tandenpoetsen, gaat vanzelf. Maar een gewoonte veranderen, kost extreem veel moeite, daarvan ben ik me bewust. Het vergt alertheid, scherpte en concentratie, waar ik maar een beperkte voorraad van heb. Zelf heb ik voor een aantal veranderingen gekozen in mijn leven die, op basis van de wetenschap, de meeste impact hebben op het klimaat. Daarom is plasticvrij leven niet mijn keuze. Het kost mij te veel energie en levert te weinig op voor het klimaat. Ik waardeer het wel als mensen het doen. Maar maak één vlucht minder en álles valt erbij in het niet.’
Kies voor veranderingen die zoden aan de dijk zetten, adviseert Joosten. ‘Doe iets met je beperkte veranderkracht waardoor je veel impact hebt. Dat wordt geen ingewikkeld lijstje, hoor. Doe iets aan je vlieggedrag en aan mobiliteit in het algemeen. Dus ga fietsen of rijd elektrisch. Ten tweede: verander je voedingspatroon, en met name je vlees- en zuivelconsumptie. En tot slot: isoleer je huis. Als je met die drie dingen bezig gaat, maak je meters.’
Van Winst naar Waarde
Op 6 december spreekt Ties Joosten op het congres Van Winst naar Waarde. Wat voor hemzelf van waarde is, is niets anders dan wat het door de eeuwen heen voor anderen geweest is – en nog steeds is. ‘Mensen willen graag veiligheid, en in relatieve rust samenleven met anderen. Dat geldt voor mij ook.’ Over de waarde die hij zelf wil hebben, hoeft hij niet te twijfelen: ‘Ik heb er een tijdje over gedaan om te bekijken wat mijn aandacht verdient in deze wereld. Dat is de klimaatverandering. Ik kan het niet oplossen, maar ik kan schrijven. Ik kan me makkelijk concentreren op moeilijke onderwerpen en daar een verhaal van maken dat veel mensen begrijpen. Dat is mijn wapen, en dat zet ik graag in tegen biodiversiteitsverlies en klimaatverandering.’ Hij houdt van het schrijfambacht, zegt Joosten. ‘Maar in alle eerlijkheid is het niet altijd leuk om met klimaatverandering bezig te zijn, want het gaat gewoon niet goed. Ik zíé het ook om me heen, sinds ik weer op het platteland woon. De natuur gaat achteruit. Dat vind ik heftig. Ik moet ervoor waken me alleen maar op de zwaarte te focussen, anders word ik depressief. Want de biodiversiteit neemt enorm af, maar gelukkig wordt het elk jaar wel weer lente.’
Leesvoer
Klimaatjournalist Ties Joosten houdt van lezen, hij leest zelfs meerdere boeken tegelijk. Op de vraag wat er mee moet in de koffer voor een (uiteraard klimaatvriendelijk) tripje in de nazomer, doet hij een greep in zijn rijk gevulde boekenkast. ‘Deze is leuk!’, roept hij, en wijst op Ons soort mensen van de Duitse schrijfster Juli Zeh. ‘Ik ben erg onder de indruk van haar. Ik heb al veel van haar gelezen, maar Ons soort mensen past goed bij het thema van dit artikel: het klimaat. Het laat zien wat er met een piepklein dorpje gebeurt, als er een windmolenpark gebouwd wordt. Het zet alle verhoudingen in het dorp onder druk. Het is echt een boek van nu.’
Tekst Lydia Lijkendijk
