Op de Nationale Controllersdag staan we uitgebreid stil bij de toekomst van finance. Zo vertelt tijdens het plenaire programma economisch journalist Mathijs Bouman wat er aan de hand is wat betreft de economische ontwikkelingen, gaat cfo Mariëlle Vogt van Enexis in op de rol van de financial tijdens de energietransitie, spreekt trendwatcher Remy Gieling over de impact van AI en legt communicatie-expert Gieneke Hertoghs uit hoe je als controller weerstand tegen verandering doorbreekt.
Tijdens het evenement richten vakinhoudelijke experts zich op de trends van nu. En dat is altijd al zo geweest: de overgang naar de euro, komst van telewerken, nieuwe boekhoudregels, de impact van mond-en-klauwzeer en subprime-hypotheken, en inflatie – op de Nationale Controllersdag passeerden ze allemaal de revue. Het evenement bestaat sinds 1991 en wordt dit jaar voor de 34ste keer gehouden, opnieuw in evenementencentrum InnStyle in Maarssen. In dit artikel blikken we terug op de Nationale Controllersdagen die we deze eeuw hebben gehouden.
2000: Wat is e-facturatie?
De Nationale Administrateurs- en Controllersdag in 2000 vraagt zich af hoeveel creativiteit werkelijk nodig is om kansen te pakken. Twee procent, houdt de Vlaamse professor economie Roger de Bruyn het publiek voor. Als alles lekker loopt, is 98 procent automatisme als vanouds gebaseerd op standaardiseren, meten en veroordelen. Ook gaat het tijdens de dag veel over de impact van e-business op operationele zaken, bijvoorbeeld met elektronische transacties. Met elektronisch factureren is er meer management informatie direct beschikbaar, kunnen beslissingen sneller worden genomen en wordt ict een belangrijke partner van finance. Twintig jaar later staat dit proces nog steeds in de kinderschoenen.
2001: Vaarwel gulden, hallo euro
De omschakeling van de gulden naar de euro (‘e-day’, 1 januari 2002) is top of mind op de Nationale Controllersdag een jaar later, op 23 mei. Precies rond die tijd rollen de laatste rijksdaalders en stuivers uit de muntmachines van het Rijk. De grote vraag die financials bezighoudt tijdens deze transitie: wat doen we voor, tijdens en na de overstap op de euro? Hoe stem je de geplande activiteiten af met alle stakeholders en wat is het plan voor wanneer er iets niet gaat zoals het moet? In dat jaar worden facturen bijvoorbeeld veelal verstrekt met de bedragen in guldens én euro’s, om klanten alvast te laten wennen aan de nieuwerwetse munteenheid.
2002: Controle op projecten
Verandering houdt de controller bezig en een jaar later heeft het evenement als thema ‘Project control: een nieuw avontuur’. KPMG doet dat jaar onderzoek naar projectmanagement onder controllers. Daaruit blijkt dat bijna de helft van de ondervraagde financials denkt dat het de komende jaren nodig is om kennis en vaardigheden te verwerven over projectmanagament. Verder denkt 40 procent dat het belangrijk is om skills te vergaren op het gebied van verandermanagement.
2003: Lessen van de berging van de Koersk
Een interessant praktijkverhaal een jaar later is de berging van de onderzeeër Koersk. Hans van Rooij van Smit Salvage vertelt hoe de uiterst riskante berging van de Koersk toch een succes werd en adviseert om de volgende keer eerder een controller in te schakelen voor de risico-inschatting. De nieuwe boekhoudregels IFRS die in 2005 van kracht zouden worden, houden de gemoederen stevig bezig. Die nieuwe regels leveren wel meer transparantie en een efficiëntere kapitaalmarkt op, maar ook inflexibiliteit, bureaucratie en fluctuaties in resultaten en vermogen, zo signaleren sprekers.
2004: Boekhoudschandalen en het geweten van de controller
‘No nonsense’ is het thema van 2004. Controllers moesten maar eens in opstand komen tegen de financiële flitspalen van autoriteiten als de AM, NMa en de beheerder van de IFRS, IASB, stelt Tantalon-directer Jan Vis. Boekhoudschandalen houden bezoekers en sprekers bezig. Vis wijst erop dat het vreemd is dat bedrijven hun geweten uitbesteden aan de controller en Jaap Koelewijn vindt, in tegenstelling tot Vis, dat de controller zijn grenzen moet kennen en geen hemelbestormer moest worden.
2005: Het jaar van IFRS
Het jaar van IFRS is goed te voelen; vrijwel iedere presentatie op de Nationale Controllersdag gaat in meer of minder mate over de nieuwe regels. Zo hoort het publiek van Endemols cfo Alex Oostvogel over financiële processen van een organisatie die zich vooral bezighoudt met creatieve processen en niet zit te wachten op gezeur over centen. Uitzendorganisatie Vedior bespreekt hoe lastig het is om onder IFRS overnames te waarderen, omdat meerdere klanten en meerdere kandidaten zich bij meerdere uitzendbureaus hebben geregistreerd.
2006: Controllers mogen meer initiatief nemen
Het draait in 2006 allemaal om innovatie. Bij een inventarisatie onder bezoekers blijkt dat er nogal een gat zit tussen controllers die bij innovatie betrokken zouden willen zijn en hoeveel dat er daadwerkelijk zijn. Juist op dit vlak moet de controller meer een businesspartner worden en meer een initiatiefnemer van innovatie worden, in plaats van dat het vanuit topmanagement komt. Spreker André de Waal krijgt bijval van Microsofts businesscontroller Joris Dierick, die ook stelt dat controllers veel meer het initiatief moeten nemen bij innovatie.
2007: Zoveel bedrijven, zoveel controle
Veranderingen en niet-alledaagse situaties spelen de hoofdrol een jaar later. Elke fase van de levenscyclus van een bedrijf vereist een andere soort controller, zegt HighQ’s Peter van Herk op de Nationale Controllersdag van 2007. Een organisatie die opstart, is gebaat bij een controller die gedijt in chaos. Een organisatie die reorganiseert heeft een resultaatgedreven controller nodig. En een doorstartend bedrijf zoekt juist een communicatief vaardige bruggenbouwer. Maar, zo overtuigt auditieprogrammagoeroe Henkjan Smits de aanwezigen, iedereen heeft een x-factor die hem of haar bijzonder maakt.
2008: Verder kijken dan de waan van der dag
De kunst van controlling is om de focus te houden op gestroomlijnde processen, maar tegelijkertijd om verder te kijken dan geplande taken en dagelijkse werkzaamheden. Ook valt het woord ‘governance’ regelmatig in relatie tot de competitiviteit van bedrijven: een organisatie met visie en ambitie krijgt een erop goede naam en trekt controllers aan die de grenzen duidelijk durven verkennen en afbakenen. Deze controllers dragen er de verantwoordelijkheid voor dat iedereen in de organisatie beslissingen neemt die goed zijn voor de hele organisatie en niet alleen voor henzelf.
2009: Gevolgen van de financiële crisis
De financiële crisis voert de boventoon in het laatste jaar van het eerste decennium. Integriteit en gedrag komen dan ook uitgebreid aan bod. De controller als business partner, is dat wel zo’n goed idee? Dagvoorzitter Jeroen Smit denkt van niet: op de Nationale Controllersdag 2009 stelt hij dat een controller die onderdeel van het proces is, zijn functie als controleur verliest. Een controller draagt er zorg voor dat de organisatie strategische beslissingen neemt die naar een gezonde toekomst toewerken. De controller speelt een sleutelrol om aan de bel te trekken wanneer bijvoorbeeld hoger management gedrag gaat vertonen dat de (financiële) status van een bedrijf in gevaar brengt. Dat gaat niet lekker samen met die partnerrol.
2010: Controller als klokkenluider
Ook een jaar later houdt de financiële crisis door de Amerikaanse huizencrisis de gemoederen nog flink bezig. Wat doet de controller die een fout financieel product opmerkt, zoals een subprime-hypotheek? Die stapt niet zo snel naar de top, zo blijkt uit een vraag van Jeroen Smit. De controller is geen klokkenluider. Tegelijkertijd blijkt uit onderzoek dat Control Interim Financials dat de meerderheid van de controllers behoefte heeft aan gedragscode waar ze zich aan vast kunnen houden.
2011: Door meten tot weten
In 2011 blijkt uit onderzoek onder controllers dat ze denken dat control veel meer ligt in soft controls dan in cijfermatige control. Filosoof en columnist René ten Bos plet ervoor dat er een eind moet komen aan ‘result-itis’. ‘Onze maatschappij is veel te audit-gericht, we testen en meten te veel. Dat veel mensen zich verschuilen achter de wijsheid ‘meten is weten’ is jammer, want dat is een verkeerde vertaling vanuit het Latijn. Het is door meten tot weten. En dat ligt toch net even anders.’
2012: Bezinning in de nasleep van de crisis
De crisis heeft er in ieder geval toe geleid dat in de financiële wereld meer aandacht is gekomen voor het belang van gedrag en soft controls. Tijd voor bezinning, zo merken de bezoekers van de Nationale Controllersdag 2012, om tot een betere uitgangspositie te hebben voor toekomstige crises. Informele beheersmaatregelen zoals helderheid, voorbeeldgedrag, uitvoerbaarheid, betrokkenheid en sanctioneerbaarheid zijn minstens zo belangrijk als hard controls, betoogt Nyenrode-hoogleraar Mijntje Lückerath.
2013: Mr. SPOC: Single Point of Contact
Lineair denken werkt niet in een tijdperk waarin ontwikkelingen exponentieel groeien, zo stelt futuroloog Wim de Ridder een jaar later. De controller van morgen wordt ‘Mr. Spoc’ voor de organisatie: Single Point of Contact, zegt USG-coo Hubert Vanhoe. Hij trekt de kar bij projecten, weet alles van performance management en heeft ownership van data: het vermogen om data te filteren, analyseren en proactief te vertalen naar verschillende interne doelgroepen.
2014: Denk je het of wéét je het?
‘We zijn heel druk bezig met cijfers, maar als ik doorvraag naar de betekenis ervan in een bepaalde concrete situatie, dan blijft het toch aardig stil op de vraag: ‘Denk je het, of weet je het?’,’ zegt expert op het gebied van management control Kees Tillema in 2014. ‘Natuurlijk werken hard controls wel maar het gaat om de mate waarin je ze inzet. We moeten een balans vinden, het gaat om een wederkerige relatie tussen mens en systeem, tussen control en vertrouwen. Control heeft de intrinsieke neiging om te groeien, terwijl je bij vertrouwen de omgekeerde beweging ziet: als je iets expliciet gaat bespreken, ontstaat er in de eerste instantie wantrouwen. Maar dit is wel de weg om aan de behoefte aan stuurinformatie te voldoen en tegelijkertijd de motivatie te verhogen. Want waar je uiteindelijk naar toe wil, is ander gedrag.‘
2015: Weinig goede controllers?
In 2015 wordt de 25ste editie van hét evenement voor controllers gehouden in Burgers’ Zoo in Arnhem. 'Er zijn veel controllers die de spelregels onvoldoende kennen. Ik ken weinig echt goede controllers,' zegt cfo Helene Pragt van Vesteda prikkelend en na doorvragen van dagvoorzitter Smit haalt ze aan dat veel controllers zich niet richten op businessvragen en vooral bezig zijn met rapportage. ‘Ik roep op om vooral de discussie aan te gaan. Behandel het bedrijf alsof het je eigen onderneming is! En maak meer gebruik van kennis in de eigen organisatie in plaats van allerlei externe benchmarks. Zet business en financial control bij elkaar en leer van elkaar.’
2016: Verlies van controle
De controller is niet in control, houdt Smit het publiek een jaar later voor. Hij vraagt zich af in hoeverre automatisering het werk van controllers uitholt. Technologie is disruptief voor vakgebieden die voorheen stabiel leken, waar hij als journalist heeft gemerkt hoe een starre houding ervoor zorgde dat media zich lieten uithollen. Smit heeft ook een oplossing: de controller als mens en niet als cijfertjesmens. Praat met de business over gedrag van mens en maatschappij en beweeg mee als het moment daar is ‘Als je alles van cijfers weet én psychologie gestudeerd hebt, kun je kiezen waar je maar wilt werken.’
2017: Tekort aan gekwalificeerde mensen
In 2017 wijst econoom en risicodeskundige Jaap Koelewijn erop dat er problemen dreigen te ontstaan op de arbeidsmarkt. Door dat tekort dreigt de economische groei op termijn stil te komen staan. ‘De tekorten aan gekwalificeerde mensen nemen toe. Om op de lange termijn bij te kunnen blijven moet u inzetten op productiviteitsverbetering en het vasthouden van goede mensen.’ Hij stelt dat ‘groot onderhoud aan de arbeidsmarkt’ broodnodig is. Controller Kees Dubbelboer is somber over de toekomst van het vak zelf met verdere automatisering. ‘Het kostenplaatje is gewoon veel te goed. Er verdwijnt heel veel werk. Er zijn geen spreadsheetcowboys of Powerpointjockeys meer nodig.’
2018: Stilstand door verandering
Controllers zijn herders van een organisatie en je hebt doeners nodig om te veranderen, zegt ‘veranderfluisteraar’ Thijs Homan. ‘Veel organisaties komen tot stilstand doordat ze moeten veranderen. Andere veranderen juist ondanks verandermanagers. En juist vanwege het feit dat veel verandertrajecten mislukken, functioneren organisaties nog.’ Oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem spreekt de zaal toe en wijst op onrust in de bankensector, met name Zuid-Europese banken. Het Europees overleg moet beter. ‘Een gezamenlijk depositogarantiestelsel is de volgende stap. Daarbij maakt ieder land een eigen pot, waarna de landen vervolgens aan elkaar worden gekoppeld.’
2019: Voortekenen van recessie
In 2019 vraagt econoom en journalist Mathijs Bouman hoeveel controllers een recessie verwachten in 2020. Bijna niemand steekt een hand op. Hij wijst op remmende groei door dreigende personeelstekorten, met name in de horeca en de bouw waar te weinig nieuwe aanwas is voor medewerkers die met pensioen gaan, onder meer vanwege een gebrek aan vaste contracten die zulke banen onzeker maken. Werkgevers zijn op zoek naar gediplomeerde, gekwalificeerde mensen met werkervaring. ‘Maar die zijn er niet. En als ze er wel zijn is er iets mis mee’. Volgens werkgevers zijn ze te oud, te onervaren of ongekwalificeerd. Maar dat soort overwegingen moeten we loslaten. ‘Neem iemand aan die ongeschikt is,’ raadt Bouman aan.
2020: Land in crisis
Het land gaat op slot, we werken opeens voornamelijk vanuit huis, en ook de Nationale Controllersdag is in 2020 virtueel vanwege de pandemie. De coronacrisis komt in elke sessie, hoe kan het ook anders, ter sprake. Volgens economisch analist Kees de Kort is de crisis het gevolg van falend leiderschap, nadat jarenlang het vertrouwen van consumenten werd uitgehold door overheidsbeleid. ‘Mensen proberen mee te krijgen in datgene dat je wil, dat is leiderschap. Je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar je moet begrijpen waaróm, zodat je je aanpast.’ Dat aspect ontbreekt als gevolg van crisisbeleid sinds de bankencrisis en de focus van de politiek op de korte termijn. ‘Dat belooft op de lange termijn niet veel goeds.’
2021: Controller moet zich met transformatie bemoeien
De controller moet een leidende rol nemen bij de digitale transformatie van het bedrijf, zo hoort het publiek een jaar later van Cokky Hilhorst die daarmee aansluit op een bevlogen presentatie van Igor Beuker over de nabije toekomst. Dat reageren op een disruptieve markt bittere noodzaak is, weten we allemaal, maar te vaak gebeurt transformatie nog vanuit ict of enkel op c-level. Maar juist de controller kan kijken naar financiële risico’s en de risico’s van het gebruik van nieuwe technologie, voor een genuanceerd plaatje van de mogelijkheden en valkuilen. Zoals in eerdere jaren al werd geconstateerd, de cijfertjescontroller verdwijnt, de businesspartner die control behoudt overleeft de transformatie van het vak.
2022: Ze smelten de banen!
Op een zonovergoten festivalterrein in 2022 zegt Mathijs Bouman dat we ons niet druk moeten maken over groeiende werkloosheid de komende jaren, maar beter kunnen kijken naar oplossingen voor de dreigende personeelscrisis. Die tekorten zijn volgens hem een groter probleem dan de inflatie die op dat moment recordhoogtes bereikt. Dat is een relatief tijdelijke situatie, de personeelscrisis houdt de gemoederen de komende decennia bezig. Hij vertelt dat iedere beleidsmaker die de suggestie doet om personeel uit het buitenland te halen beter weggestuurd kan worden. ‘Je moet geen werknemers binnenhalen, maar banen juist vernietigen.’ Hij adviseert om taken meer te automatiseren en meer te robotiseren om zo de werkdruk te verlagen. ‘We zijn alleen maar harder gaan werken, maar niet slimmer.’
2023: Groei van samenleving, in plaats van bbp
We zijn verslaafd aan beter, sneller en meer, omdat dit de manier is waarop onze samenleving is opgebloeid in de twintigste eeuw. Het is nu zaak om groei anders te benaderen, want crisis, geopolitieke conflicten, personeelstekort, pandemie en klimaatcrisis illustreren dat de grens van groei is bereikt, zo houden meerdere sprekers van het plenaire programma het publiek voor. We hebben geleend van de toekomst en het krediet moet nu worden terugbetaald. Tijd om een andere mindset te ontwikkelen: groei in waardecreatie voor de samenleving in plaats van voor de aandeelhouders is het devies. Dat betekent niet per se minder consumeren, maar anders consumeren waarbij we bijvoorbeeld meer kijken naar wat het maatschappelijk oplevert afgezet tegen wat het maatschappelijk kost.
